Σήμερα, 22 Αυγούστου 2020, είναι η Ημέρα Υπέρβασης της Γης
Κείμενο της Αναστασίας Ψειρίδου PhD για την Ημέρα Υπέρβασης της Γης.
Ο άνθρωπος επιδρά στο περιβάλλον χρησιμοποιώντας τους πόρους της γης και δημιουργώντας απόβλητα. Είναι γενικά κατανοητό ότι το περιβάλλον αποτελεί ένα «κεφάλαιο» το οποίο προστατεύουμε και δεν σπαταλάμε. Στην ιδανική περίπτωση, η χρήση των πόρων είναι μικρή ώστε οι υφιστάμενοι μη ανανεώσιμοι πόροι (π.χ. τα μέταλλα) να είναι αρκετοί για τις σημερινές και τις μελλοντικές γενιές, και η χρήση ανανεώσιμων πόρων (π.χ. ξυλεία) να γίνεται με ρυθμό τέτοιο που να μπορεί η φύση να αναγεννήσει αυτούς τους πόρους με ρυθμό ίδιο ή ταχύτερο από όσο τους καταναλώνουμε. Στην ιδανική αυτή περίπτωση, η ρύπανση είναι επίσης μικρή ώστε η φύση να μπορεί να επανέλθει χωρίς να διαταραχθεί η ισορροπία των οικοσυστημάτων.
Δυστυχώς, δεν ζούμε σε αυτήν την ιδανική περίπτωση. Ο τρόπος που ζούμε και το μέγεθος του πληθυσμού μας δημιουργούν όλο και μεγαλύτερη επιβάρυνση στο περιβάλλον. Οι άνθρωποι ως σύνολο, ρυπαίνουμε το περιβάλλον με τρόπο που η φύση δεν μπορεί να αντέξει (και σε πολλές περιπτώσεις πλήττονται εμφανώς και οι άνθρωποι) και χρησιμοποιούμε το «κεφάλαιο» της φύσης με τρόπο που το μειώνουμε συνεχώς. Σύμφωνα με τους επιστήμονες, έχουμε ήδη ξεπεράσει αρκετά «όρια» και οι συνέπειες δεν (θα) είναι ευνοϊκές. [1], [2].
Η τρέχουσα κατάσταση για 7 πλανητικά όρια. Πηγή: Steffen et al (2015). Planetary boundaries: Guiding human development on a changing planet. Science. DOI: 10.1126/science.1259855.
Το οικολογικό αποτύπωμα μετρά την έκταση (γης και θάλασσας) που απαιτείται για να παραχθούν προϊόντα καθώς και για να απορροφηθεί η ρύπανση που δημιουργεί η ανθρώπινη δραστηριότητα. Το οικολογικό αποτύπωμα δεν μετρά τους μη ανανεώσιμους πόρους που χρησιμοποιούμε, όπως τα μέταλλα και τα ορυκτά καύσιμα, ούτε τους πόρους που απαιτούνται για να εξουδετερωθεί ή να αντιμετωπιστεί κάθε είδος ρύπανσης. Παρότι υποεκτιμά την πραγματική ένταση της επίδρασής μας στο περιβάλλον, το οικολογικό αποτύπωμα αποτελεί ένα πολύ χρήσιμο μέτρο, διότι, συγκρίνοντας την κατανάλωσή μας με την διαθέσιμη φύση (την «βιο-ικανότητα») μάς δείχνει αν βρισκόμαστε σε οικολογικό έλλειμμα.
Το παρακάτω σχήμα δείχνει ότι για σχεδόν 50 χρόνια η ανθρωπότητα ζει σε οικολογικό έλλειμμα και μάλιστα αυξανόμενο. Αν αναζητούμε έναν ορισμό για την υπερ-κατανάλωση, μπορούμε να τον βρούμε σε αυτό το σχήμα. Η πράσινη γραμμή δείχνει αυτό που έχουμε (βιο-ικανότητα), η κόκκινη δείχνει αυτό που καταναλώνουμε (οικολογικό αποτύπωμα). Η ροζ περιοχή δείχνει το έλλειμμα. Είναι εμφανές ότι η ανθρωπότητα ζει, αναπτύσσεται, και «εξελίσσεται» υπερ-καταναλώνοντας τους οικολογικούς πόρους του πλανήτη.
Το οικολογικό αποτύπωμα της ανθρωπότητας μετρημένο σε παγκόσμια εκτάρια (1970-2016). Πηγή: Global Footprint Network, http://www.footprintnetwork.org.
Για το τελευταίο έτος του παραπάνω σχήματος, τα διαθέσιμα παγκόσμια εκτάρια ήταν περίπου 12,5 δις, αλλά η κατανάλωσή μας απαίτησε πάνω από 20 δις. Πώς γίνεται να καταναλώνουμε 20 ενώ έχουμε μόνο 12,5; Γίνεται διότι καταστρέφουμε φυσικό κεφάλαιο (π.χ. κόβουμε δάση για πάντα) ή ζούμε με ρύπανση που δεν μπορεί να απορροφηθεί από τη φύση (π.χ. με αυξανόμενες συγκεντρώσεις αερίων θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα).
Το έλλειμμα για το 2016 αντιστοιχούσε σε 0,7 πλανήτες. Παρόμοιες είναι οι εκτιμήσεις για τα επόμενα έτη. Δηλαδή, η κατανάλωσή μας απαιτεί περίπου 1,7 πλανήτες, ενώ έχουμε μόνο έναν.
Το παρακάτω σχήμα δείχνει το παγκόσμιο οικολογικό έλλειμμα σε όρους πλανητών. Στον κάθετο άξονα είναι ο αριθμός των πλανητών. Η πράσινη γραμμή δείχνει τον (έναν και μοναδικό) διαθέσιμο πλανήτη, ενώ η κόκκινη γραμμή δείχνει τον αριθμό των πλανητών που απαιτείται για να υποστηριχθεί ο τρέχων τρόπος ζωής της ανθρωπότητας.
Το οικολογικό αποτύπωμα της ανθρωπότητας μετρημένο σε πλανήτες (1970-2016). Πηγή: Global Footprint Network, http://www.footprintnetwork.org.
Ένας άλλος τρόπος για να κατανοήσουμε το πρόβλημα, είναι να σκεφθούμε την διαθέσιμη βιο-ικανότητα σε όρους ημερών. Έτσι φθάνουμε σε έναν υπολογισμό της ημέρας του έτους μέχρι την οποία η υφιστάμενη «φύση» αρκεί για να καλύψει τις ανάγκες μας. Αυτή η ημέρα αποκαλείται «Ημέρα Υπέρβασης της Γης» (Earth Overshoot Day). Ύστερα από την ημέρα αυτήν, η ανθρωπότητα αρχίζει να ζει σε οικολογικό έλλειμμα.
Μπορούμε να σκεφθούμε την Ημέρα Υπέρβασης της Γης σε αντιστοιχία με το εισόδημα που έχει ένα νοικοκυριό στη διάθεσή του. Το ετήσιο εισόδημα του νοικοκυριού πρέπει να αρκέσει μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου του έτους. Αν αρκέσει για λιγότερες ημέρες, το νοικοκυριό θα πρέπει να δανειστεί ή να πουλήσει πολύτιμα για αυτό αγαθά, χάνοντας για πάντα τη δυνατότητα χρήσης τους.
Ακριβώς όπως το εισόδημά μας ενός συγκεκριμένου έτους πρέπει να καλύψει τις ανάγκες μας για όλο το έτος, χωρίς να δανειστούμε ή να αποεπενδύσουμε, έτσι και η ετήσια βιο-ικανότητα που έχουμε στη διάθεσή μας πρέπει να καλύψει τις ανάγκες μας για όλο το έτος. Όμως φαίνεται ότι εδώ και σχεδόν 50 χρόνια οι ανάγκες μας ξεπερνούν τις δυνατότητες του πλανήτη (βιο-ικανότητα). Παρακάτω παραθέτουμε την Ημέρα Υπέρβασης της Γης για ενδεικτικά έτη (στοιχεία από Earth Overshoot Day).
- 1970: 29 Δεκεμβρίου
- 1980: 4 Νοεμβρίου
- 1990: 11 Οκτωβρίου
- 2000: 23 Σεπτεμβρίου
- 2010: 7 Αυγούστου
- 2019: 29 Ιουλίου
- 2020: 22 Αυγούστου
Τα στοιχεία δείχνουν ότι, όσο περνούν τα χρόνια, η κατάσταση χειροτερεύει: η Ημέρα Υπέρβασης της Γης έρχεται όλο και πιο κοντά στην αρχή του έτους. Στο παρακάτω σχήμα φαίνονται οι Ημέρες Υπέρβασης της Γης από το 1970 και έπειτα. Η πράσινη γραμμή αντιστοιχεί στις ημέρες που αντιστοιχούν στην βιο-ικανότητα, ενώ η κόκκινη γραμμή στις ημέρες που ζούμε με οικολογικό έλλειμμα. Γενικά, οι ημέρες του έτους που ζούμε με οικολογικό έλλειμμα αυξάνονται διαχρονικά.
Η Ημέρα Υπέρβασης της Γης κατά τα έτη 1960-2020. Πηγή: Earth Overshoot Day, www.overshootday.org
Σύμφωνα με τους υπολογισμούς του Global Footprint Network, η πανδημία φαίνεται ότι μείωσε το οικολογικό αποτύπωμα της ανθρωπότητας κατά 9,3% σε σχέση με την ίδια περίοδο του 2019. Πιο αναλυτικά, το οικολογικό αποτύπωμα των δασικών προϊόντων μειώθηκε κατά 8,4% σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα του προηγουμένου έτους, ενώ το αποτύπωμα άνθρακα κατά 14,5%. Το αποτύπωμα της τροφής εκτιμάται ότι έμεινε το ίδιο: παρά το ότι αυξήθηκαν οι απώλειες, σε κάποιους πληθυσμούς μειώθηκε η πρόσληψη τροφής. Γι' αυτό και η Ημέρα Υπέρβασης της Γης ήρθε πιο μετά μέσα στο έτος από ό,τι τις προηγούμενες χρονιές.
Κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι η λύση στο πρόβλημα της υπερ-κατανάλωσης φυσικών πόρων είναι μία ή περισσότερες πανδημίες, ούτε οποιαδήποτε άλλη μείωση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων.
Υπάρχουν όμως τρόποι να μειωθεί το οικολογικό μας αποτύπωμα χωρίς να μειωθούν οι μετακινήσεις μας, χωρίς να μειωθεί η ποιότητα ζωής μας, χωρίς να πάψουμε να απολαμβάνουμε τη ζωή μας.
Ένας τρόπος, πιο εύκολος και πιο αποτελεσματικός από άλλους, αλλά παραγνωρισμένος στον δημόσιο λόγο, είναι ο vegan τρόπος ζωής. Η vegan διατροφή υπερτερεί διότι έχει μικρότερη περιβαλλοντική επίπτωση από όλους τους άλλους τύπους διατροφής [3]–[10]. Η vegan διατροφή μπορεί να αποτελέσει έναν τρόπο να σταματήσει το είδος μας να είναι homo perniciosus και να ξαναγίνει homo sapiens. Συνεπώς, θα πρέπει να γίνει άμεσος σκοπός των ανθρώπων και των κρατών η εξοικείωση των ανθρώπων με αυτήν, η διευκόλυνσή της στον δημόσιο χώρο, και η ευρύτερη υιοθέτησή της.
Η vegan διατροφή (VGN) πετυχαίνει (α) τη μεγαλύτερη ετήσια μείωση θανάτων σε κάθε γεωγραφική περιοχή του πλανήτη και (β) τη μεγαλύτερη ετήσια μείωση αερίων θερμοκηπίου από όλες τις άλλες άλλες διατροφές που μελετήθηκαν, σε σύγκριση με το “σύνηθες” διατροφικό σχήμα. Πηγή σχήματος: Springmann et al (2015). Analysis and valuation of the health and climate change cobenefits of dietary change. Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS). DOI: 10.1073/pnas.1523119113. Αναδημοσιεύεται κατόπιν αδείας.
Κατά τη γνώμη μου, η στροφή στην vegan διατροφή είναι πιο εφικτή αλλαγή από το ζητούμενο της εξάλειψης των πλαστικών ή του μηδενισμού του ισοζυγίου του άνθρακα. Είναι λιγότερο δαπανηρή σαν αλλαγή τόσο για τα νοικοκυριά όσο και για το κράτος: δεν χρειάζεται αγορά νέου εξοπλισμού, ούτε χρηματοδότηση νέας έρευνας. Επίσης, ενώ δεν είναι ευρέως γνωστό, αποτελεί φθηνότερο τρόπο διατροφής από τον συμβατικό – παρά το ότι οι κλάδοι παραγωγής ζωικών «προϊόντων» και ζωοτροφών ευνοούνται από επιδοτήσεις. Αν οι επιδοτήσεις διοχετευθούν σε φυτικές πρώτες ύλες (όσπρια, λαχανικά, δημητριακά, φρούτα, ξηρούς καρπούς) και φυτικά προϊόντα, τότε η υπεροχή κόστους της vegan διατροφής από την συμβατική θα γίνει ακόμα μεγαλύτερη. Μπορεί επίσης να επιτευχθεί άμεσα: δεν χρειάζεται να περιμένουμε να εμφανιστούν νέες τεχνολογίες για να την εφαρμόσουμε σήμερα, αύριο, ή μέσα στον επόμενο μήνα. Αρκεί να το θελήσουμε.
Πόσα αέρια θερμοκηπίου δημιουργεί κάθε ημέρα ανθρώπινης διατροφής. Στοιχεία από: Scarborough et al. (2014) ‘Dietary greenhouse gas emissions of meat-eaters, fish-eaters, vegetarians and vegans in the UK’, Climatic Change, 125(2), pp. 179–192. doi: 10.1007/s10584-014-1169-1.
Κάθε αλλαγή συνηθειών έχει έναν βαθμό δυσκολίας, μικρότερο ή μεγαλύτερο. Αυτό που θα κερδίσουμε όμως από την μαζική αλλαγή στην vegan διατροφή είναι πιο σημαντικό από αυτό που νομίζουμε ότι θα χάσουμε αλλάζοντας συνήθειες. Πέρα από τα προφανή και πολυσυζητημένα οφέλη στο περιβάλλον, τους διαθέσιμους πόρους, την δημόσια υγεία, και την ποιότητα ζωής των ανθρώπων, η μαζική στροφή στην vegan διατροφή θα μειώσει επίσης δραματικά την πιθανότητα εμφάνισης νέων ζωονόσων [11] καθώς και τα χρήματα που απαιτούνται για την αντιμετώπισή τους.
Συνεπώς, το νέο πλεονέκτημα του vegan τρόπου ζωής που θα πρέπει να αρχίσει να συζητείται δημοσίως, είναι ότι αποτελεί μέτρο πρόληψης μελλοντικών πανδημιών. Δεν μπορεί κανείς να αμφισβητήσει ότι η vegan διατροφή είναι ο οικονομικότερος και πιο αποτελεσματικός τρόπος πρόληψης εμφάνισης ζωονόσων. (Προσωπικά θεωρώ ότι είναι επίσης και γευστικότερος -- αρκεί να τον δοκιμάσει κανείς.)
Στις ημέρες που ζούμε, με την αβεβαιότητα που δημιουργεί η πανδημία για την ίδια τη ζωή μας, αλλά και τα εισοδήματα και την ποιότητα ζωής μας, αυτή η πληροφορία αποτελεί από μόνη της κίνητρο για την ανθρωπότητα να επανεξετάσει τί θεωρεί τροφή και να αποφασίσει αν και πώς θέλει να «επιβιώσει»: με δημόσιο και ιδιωτικό χρήμα να διατίθεται στην αντιμετώπιση καταστροφών (περιλαμβανομένων των πανδημιών) ή στην βελτίωση του επιπέδου ζωής (περιλαμβανομένης της έρευνας για σπάνιες ασθένειες, της φροντίδας προς πιο ευάλωτες ομάδες ανθρώπων, της μείωσης της εγκληματικότητας, καθώς και της βελτίωσης της εκπαίδευσης, των σχέσεων των ανθρώπων, και της ποιότητας ζωής όλων).
Το σημαντικότερο, αν και δηλώνω ότι έχω μεγάλη μεροληψία λόγω του ότι είμαι vegan, είναι ότι όλα αυτά διευκολύνουν αυτό που θα έπρεπε να ισχύει de facto: το ότι η ανθρωπότητα οφείλει να σέβεται έμπρακτα τη ζωή και την αυτοδιάθεση των ζώων. Αν δεν μπορεί κανείς να υιοθετήσει τον vegan τρόπο ζωής για τα ζώα και μόνο, αν δεν μπορεί να τον υιοθετήσει για τα περιβαλλοντικά οφέλη, ή για τα οφέλη στην υγεία, έχει πολύ σοβαρούς λόγους πλέον να τον υιοθετήσει για τους άλλους ανθρώπους.
Όπως λοιπόν νιώθουμε την ευθύνη να φορέσουμε μάσκα για να προστατεύσουμε τους διπλανούς μας από την τρέχουσα πανδημία, έτσι θα πρέπει να νιώθουμε ότι έχουμε την ευθύνη να τραφούμε με τρόπους που να προστατεύουμε τους άλλους ανθρώπους από μελλοντικές πανδημίες.
Ας είναι λοιπόν η Ημέρα Υπέρβασης της Γης, η αρχή για μια άλλη υπέρβαση: όχι του πλανήτη, αλλά των συνηθειών μας.
© Αναστασία Ψειρίδου & Vegan Times 22-08-2020
Ακολουθήστε την Vegan Times στο Google News
Πηγές:
[1] W. Steffen et al., “Planetary boundaries: Guiding human development on a changing planet,” Science, vol. 347, no. 6223, Feb. 2015, doi: 10.1126/science.1259855.
[2] S. J. Lade et al., “Human impacts on planetary boundaries amplified by Earth system interactions,” Nature Sustainability, vol. 3, no. 2, Art. no. 2, Feb. 2020, doi: 10.1038/s41893-019-0454-4.
[3] L. Baroni, L. Cenci, M. Tettamanti, and M. Berati, “Evaluating the environmental impact of various dietary patterns combined with different food production systems,” Eur J Clin Nutr, vol. 61, no. 2, pp. 279–286, Feb. 2007, doi: 10.1038/sj.ejcn.1602522.
[4] L. Aleksandrowicz, R. Green, E. J. M. Joy, P. Smith, and A. Haines, “The Impacts of Dietary Change on Greenhouse Gas Emissions, Land Use, Water Use, and Health: A Systematic Review,” PLoS ONE, vol. 11, no. 11, p. e0165797, 2016, doi: 10.1371/journal.pone.0165797.
[5] M. Springmann, H. C. J. Godfray, M. Rayner, and P. Scarborough, “Analysis and valuation of the health and climate change cobenefits of dietary change,” PNAS, vol. 113, no. 15, pp. 4146–4151, Apr. 2016, doi: 10.1073/pnas.1523119113.
[6] M. Springmann, K. Wiebe, D. Mason-D’Croz, T. B. Sulser, M. Rayner, and P. Scarborough, “Health and nutritional aspects of sustainable diet strategies and their association with environmental impacts: a global modelling analysis with country-level detail,” The Lancet Planetary Health, vol. 2, no. 10, pp. e451–e461, Oct. 2018, doi: 10.1016/S2542-5196(18)30206-7.
[7] IPCC, “Global Warming of 1.5°C: An IPCC Special Report on the impacts of global warming of 1.5°C above pre-industrial levels and related global greenhouse gas emission pathways, in the context of strengthening the global response to the threat of climate change, sustainable development, and efforts to eradicate poverty,” Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), 2018. [Online]. Available: https://www.ipcc.ch/sr15/.
[8] J. Poore and T. Nemecek, “Reducing food’s environmental impacts through producers and consumers,” Science, vol. 360, no. 6392, pp. 987–992, 2018, doi: 10.1126/science.aaq0216.
[9] W. Willett et al., “Food in the Anthropocene: the EAT–Lancet Commission on healthy diets from sustainable food systems,” The Lancet, vol. 393, no. 10170, pp. 447–492, Feb. 2019, doi: 10.1016/S0140-6736(18)31788-4.
[10] N. A. Rust et al., “How to transition to reduced-meat diets that benefit people and the planet,” Science of The Total Environment, vol. 718, p. 137208, May 2020, doi: 10.1016/j.scitotenv.2020.137208.
[11] UNEP, “Preventing the next pandemic - Zoonotic diseases and how to break the chain of transmission,” UNEP - UN Environment Programme, May 15, 2020. http://www.unenvironment.org/resources/report/preventing-future-zoonotic-disease-outbreaks-protecting-environment-animals-and.
