Στις 29 Ιουλίου φέτος η Ημέρα Υπέρβασης της Γης 2021: Επιστροφή στην “κανονικότητα” του αυξανόμενου οικολογικού ελλείμματος
Πέρυσι η Vegan Times ήταν το πρώτο ελληνικό μέσο που έκανε ένα πρωτότυπο και εκτενές αφιέρωμα σε αυτό το σημαντικό ορόσημο. Επανερχόμαστε, δυστυχώς πιο νωρίς σε σχέση με πέρυσι, με επικαιροποιημένες πληροφορίες για αυτό το θέμα.
Πώς υπολογίζεται η Ημέρα Υπέρβασης της Γης;
Υπολογίζεται με βάση το οικολογικό αποτύπωμα του τρέχοντος έτους. Το οικολογικό αποτύπωμα υπολογίζεται από το Global Footprint Network (που πλέον βρίσκεται υπό την αιγίδα του Πανεπιστημίου του York) με βάση επίσημα στοιχεία διεθνών οργανισμών (κυρίως των Ηνωμένων Εθνών).
Το οικολογικό αποτύπωμα μιας χώρας μετρά όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες που ζητούν χώρο, και η βιο-ικανότητα μετρά τον χώρο που μπορεί να προσφέρει υπηρεσίες. Το οικολογικό αποτύπωμα δεν μετρά τη ζήτηση για μη ανανεώσιμους πόρους, κάτι που σημαίνει ότι εξ ορισμού υπο-εκτιμά την ένταση του ανταγωνισμού για την χρήση πόρων στη γη. Τόσο η βιο-ικανότητα όσο και το αποτύπωμα μετριούνται σε παγκόσμια εκτάρια. Ένα παγκόσμιο εκτάριο είναι ένα εκτάριο γης με την μέση παραγωγικότητα σε όρους βιο-ικανότητας. Η προσαρμογή αυτή επιτρέπει την σύγκριση της βιο-ικανότητας και του οικολογικού αποτυπώματος στον χρόνο και στον χώρο (π.χ. μεταξύ χωρών).
Από το 1997 εκδίδονται κάθε χρόνο οι επίσημοι “λογαριασμοί” για το οικολογικό αποτύπωμα της κάθε χώρας και του πλανήτη. Για κάθε χώρα χρησιμοποιούνται περίπου 15.000 δεδομένα (π.χ. παραγωγή, εισαγωγές και εξαγωγές αγροτικών προϊόντων, ζωοτροφών, σπόρων, ξυλείας) ανά έτος ώστε να εκτιμηθεί το οικολογικό αποτύπωμα κάθε χώρας. Επειδή τα στοιχεία αυτά γίνονται διαθέσιμα περίπου 4 χρόνια μετά το έτος που αφορούν, οι οριστικοποιημένες μετρήσεις του οικολογικού αποτυπώματος που έχουμε σήμερα αφορούν στο 2017.
Όμως, όπως ακριβώς είναι χρήσιμο να γνωρίζουμε το ΑΕΠ του τελευταίου τριμήνου, έτσι είναι χρήσιμο να γνωρίζουμε το οικολογικό έλλειμμα της τελευταίας περιόδου. Όπως υπάρχουν τεχνικές για να εκτιμηθεί το ΑΕΠ του τελευταίου τριμήνου χωρίς να υπάρχουν ακόμα τελικές μετρήσεις, έτσι γίνεται και με το οικολογικό αποτύπωμα του τρέχοντος έτους. Χρησιμοποιώντας στοιχεία για θέματα όπως είναι η χρήση αυτοκινήτων, η χρήση ηλεκτρισμού, ο αριθμός των κατοικιών, εκτιμάται το οικολογικό αποτύπωμα της περιόδου από την αρχή του έτους έως “σήμερα”.
Τα δεδομένα που χρησιμοποιούνται για αυτήν την τεχνική προέρχονται και αυτά από επίσημες πηγές. Για παράδειγμα, τα δεδομένα για τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα προέρχονται από την Διεθνή Επιτροπή Ενέργειας (International Energy Agency - IEA) και τα δεδομένα για την απορρόφηση άνθρακα από τη θάλασσα από το Global Carbon Project (GCP).
Πότε “έρχεται” η Ημέρα Υπέρβασης της Γης για το 2021;
Φέτος η Ημέρα Υπέρβασης της Γης έρχεται στις 29 Ιουλίου του 2021.
Αυτή είναι η ημέρα που η ανθρωπότητα θα έχει καταναλώσει όλον τον “προϋπολογισμό” του έτους για οικολογικές υπηρεσίες του πλανήτη, δηλ. θα έχει καταναλώσει ό,τι μπορεί η γη να αναγεννήσει ή να απορροφήσει μέσα σε ολόκληρο το 2021. Με άλλα λόγια, από τις 30 Ιουλίου και έπειτα, η ανθρωπότητα θα ζει σε οικολογικό έλλειμμα.
Πέρυσι η Ημέρα Υπέρβασης της Γης για το 2020 ήταν η 22η ημέρα του Αυγούστου.
Σύμφωνα με την το Global Footprint Network, η χειροτέρευση σε σχέση με πέρυσι οφείλεται σε δύο κυρίως παράγοντες. Πρώτον, στην (αναμενόμενη) αύξηση κατά 6,6% του αποτυπώματος άνθρακα (σε σχέση με το 2020, που είχαμε την έναρξη της πανδημίας). Το 2021 αναμένεται να κλείσει με συνολικές εκπομπές αερίων θερμοκηπίου στα επίπεδα του 2019.
Δεύτερον, η χειροτέρευση οφείλεται στην αποδάσωση του Αμαζονίου και στην υποβάθμιση της βιο-ικανότητας των δασικών περιοχών του πλανήτη. Είναι ενδιαφέρον να αναφερθεί ότι, ενώ η αποψίλωση του Αμαζονίου έφτασε σε ύψος-ρεκόρ για την τελευταία δεκαετία, η υποβάθμιση του δάσους του Αμαζονίου είχε ως συνέπεια τριπλάσια απώλεια άνθρακα από ό,τι η αποψίλωσή του [1]. Συνολικά, η βιοικανότητα των δασικών περιοχών του πλανήτη εκτιμάται ότι μειώθηκε 0,5% το 2021.
Πόση βιο-ικανότητα χρειαζόμαστε για να ζήσουμε το 2021;
Το 2021 η βιο-ικανότητα που αντιστοιχεί στον κάθε άνθρωπο είναι 1,5 παγκόσμιο εκτάριο. Όμως, ο μέσος άνθρωπος του πλανήτη ζει με τρόπο που απαιτεί 2,7 παγκόσμια εκτάρια γης, με το 60% αυτής της έκτασης να είναι απαραίτητη για να απορροφήσει τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου.
Σε όρους πλανητών, η ανθρωπότητα χρειάζεται 1,7 πλανήτες για να επιβιώσει. Όμως έχουμε μόνο έναν.
Ενώ έχουμε μόνον ένα πλανήτη, για την διαβίωσή μας χρειαζόμαστε 1,7 πλανήτες. Εικόνα: Global Footprint Network | www.footprintnetwork.org.
Το οικολογικό αποτύπωμα της Ελλάδας
Η Ελλάδα βρίσκεται σε οικολογικό έλλειμμα από το 1960. Με βάση τα κατά κεφαλήν στοιχεία για το 2017, το συνολικό αποτύπωμα είναι 4,1 παγκόσμια εκτάρια ενώ η βιο-ικανότητα είναι 1,4. Το αποτύπωμα άνθρακα του μέσου Έλληνα απαιτεί 2,5 παγκόσμια εκτάρια και η παραγωγή τροφής 1,3.
Είναι ξεκάθαρο ότι και η Ελλάδα είναι μία μη βιώσιμη οικονομία στην οποία η ζήτηση για οικολογικές υπηρεσίες υπερβαίνει την προσφορά κάθε χρόνο κατά τα τελευταία 60 χρόνια.
Η Ελλάδα, όπως και πολλές πλούσιες χώρες, βρίσκεται σε οικολογικό έλλειμμα. Η βιο-ικανότητα της Ελλάδας μετά βίας αρκεί για να καλυφθεί το οικολογικό αποτύπωμα της τροφής (μπλε χρώμα). Πέραν αυτού, το αποτύπωμα του άνθρακα απαιτεί σχεδόν δύο φορές την βιο-ικανότητα της Ελλάδας. Εικόνα: Vegan Times.
Η ανθρωπότητα βελτιώνει τις επιδόσεις της ή όχι;
Η ημέρα υπέρβασης της γης φέτος κατά τα 5 τελευταία έτη ήταν στις ακόλουθες ημερομηνίες:
- 2017: 2 Αυγούστου
- 2018: 1 Αυγούστου
- 2019: 29 Ιουλίου
- 2020: 22 Αυγούστου
- 2021: 29 Ιουλίου
Αν δούμε την “πρόοδο” ανά δεκαετία διαπιστώνουμε ότι το οικολογικό έλλειμμα της ανθρωπότητας διευρύνεται συνεχώς. Ενώ το 1971, πρώτη χρονιά με διαθέσιμους υπολογισμούς της ημέρας υπέρβασης, η ανθρωπότητα “ξόδευε” τον πλανήτη της στις αρχές του Δεκεμβρίου, φτάσαμε σταδιακά να τον ξοδεύουμε στους πρώτους 7 μήνες του έτους.
- 1971: 3 Δεκεμβρίου
- 1981: 11 Νοεμβρίου
- 1991: 9 Οκτωβρίου
- 2001: 21 Σεπτεμβρίου
- 2011: 3 Αυγούστου
- 2021: 29 Ιουλίου
Αν όλοι οι άνθρωποι του πλανήτη ζούσαν όπως ο κάθε Έλληνας, η Ημέρα Υπέρβασης της Γης για το 2021 θα ερχόταν στις 22 Μαΐου. Εικόνα: Global Footprint Network | www.footprintnetwork.org.
Ποιες χώρες ευθύνονται περισσότερο για το πρόβλημα;
Κάθε χώρα έχει διαφορετικό οικολογικό αποτέλεσμα – πάντως, αν και μερικές μεγάλες χώρες έχουν ακόμα οικολογικό πλεόνασμα και ουσιαστικά “εξάγουν” βιο-ικανότητα (όπως ο Καναδάς, η Αυστραλία, η Ρωσία, και η Βραζιλία), ο πλανήτης συνολικά βρίσκεται από το 1970 και έπειτα σε οικολογικό έλλειμμα, και μάλιστα αυξανόμενο.
Το συνολικό οικολογικό αποτύπωμα μιας χώρας καθώς και το συνολικό αποτέλεσμα (οικολογικό πλεόνασμα ή έλλειμμα) αποτελεί συνάρτηση τριών παραγόντων:
- κατά κεφαλήν βιο-ικανότητα
- κατά κεφαλήν οικολογικό αποτύπωμα
- μέγεθος πληθυσμού
Οι φτωχές χώρες που βρίσκονται σε οικολογικό έλλειμμα έχουν χαμηλό κατά κεφαλήν αποτύπωμα αλλά σχετικά μεγάλο πληθυσμό. Συνεπώς, ακόμα και αν ζουν πολύ φτωχικά σε σχέση με τα δικά μας κριτήρια, ο πληθυσμός είναι πολύ μεγάλος για να υποστηριχθεί από την διαθέσιμη βιο-ικανότητα της χώρας.
Οι πλούσιες χώρες που βρίσκονται σε οικολογικό έλλειμμα το δημιουργούν κυρίως λόγω του μεγάλου κατά κεφαλήν οικολογικού αποτυπώματος. Όμως, και ο πληθυσμός σε αυτές τις χώρες είναι πολύ σημαντική παράμετρος. Στις χώρες αυτές, ένας άνθρωπος μπορεί να έχει πολλαπλάσιο οικολογικό αποτύπωμα από ό,τι ένας κάτοικος φτωχής χώρας. Δηλαδή, μία πλούσια χώρα με φαινομενικά “μικρό” πληθυσμό μπορεί να είναι τόσο “οικολογικά σπάταλη” ώστε να σπαταλά τους ίδιους ή περισσότερους οικολογικούς πόρους από ό,τι μία φτωχή χώρα με μεγαλύτερο πληθυσμό.
Για παράδειγμα, το οικολογικό αποτύπωμα του μέσου κάτοικου της Ελλάδας είναι 4,1 παγκόσμια εκτάρια. Από την άλλη το οικολογικό αποτύπωμα του μέσου κάτοικου της Αιθιοπίας, Τανζανίας, Σομαλίας, Σουδάν, Νιγηρίας, Αιγύπτου είναι περίπου 1. Συνεπώς, ένα παιδί που έρχεται στον κόσμο στην Ελλάδα δημιουργεί το οικολογικό αποτύπωμα που δημιουργούν 4 παιδιά σε φτωχές χώρες.
Αν όλοι οι άνθρωποι της γης ζούσαν όπως ο μέσος Έλληνας, τότε θα χρειαζόμασταν 2,9 πλανήτες.
Αν η Ελλάδα ήταν στην παραπάνω εικόνα, θα εμφανιζόταν στην ίδια θέση με τη Γαλλία, τη Γερμανία, και την Ιαπωνία. Εικόνα: Global Footprint Network | www.footprintnetwork.org.
Πώς γίνεται η ανθρωπότητα να καταφέρνει να ζει έχοντας οικολογικό έλλειμμα;
Μια ανθρωπότητα που ζει σε οικολογικό έλλειμμα σημαίνει ότι καταναλώνει τόσες πολλές οικολογικές υπηρεσίες ώστε στην επόμενη περίοδο ζει με:
- λιγότερα δάση,
- μικρότερους πληθυσμούς θαλασσίων ψαριών στις θάλασσες,
- περισσότερη ρύπανση.
Αυτό σημαίνει ότι η ανθρωπότητα καταφέρνει να επιβιώνει χρησιμοποιώντας πόρους που “ανήκουν” στο μέλλον της. Με αυτόν τον τρόπο δυσχεραίνει την μελλοντική της ικανότητα επιβίωσης.
Με παρόμοιο σκεπτικό, το 40% του παγκόσμιου ΑΕΠ που παρήχθη το 2017 ήταν ΑΕΠ που παρήχθη με χρήση πόρων που θα έπρεπε να είχαν διατηρηθεί για το μέλλον. Με άλλα λόγια, αν θέλαμε να ζήσουμε σε οικολογική ισορροπία, θα έπρεπε να έχουμε παγκόσμιο ΑΕΠ μειωμένο κατά 40%. Για την Ελλάδα, το ποσοστό του σημερινού ΑΕΠ που οφείλουμε στο μέλλον ανέρχεται σε 64% [2].
Ο ρόλος του συστήματος παραγωγής τροφής
Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα επίσημα στοιχεία που αφορούν στο 2017, η διαθέσιμη παγκόσμια βιο-ικανότητα κατά άτομο είναι 1,60 παγκόσμια εκτάρια. Η παγκόσμια ζήτηση για οικολογικές υπηρεσίες που προσφέρει η γη είναι 2,77 παγκόσμια εκτάρια κατά άτομο.
Σε όρους βιο-ικανότητας, η παραγωγή τροφής απαιτεί το 43% των διαθέσιμων εκταρίων του πλανήτη ενώ η απορρόφηση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου απαιτεί λίγο περισσότερο από όλη τη βιο-ικανότητα. Προσθέτοντας το αποτύπωμα και των άλλων αναγκών του ανθρώπου για κατοικίες και ανανεώσιμα υλικά, η τρέχουσα κατανάλωση των ανθρώπων απαιτεί 1,7 πλανήτες.
Βλέπουμε λοιπόν ότι οι δύο σημαντικότεροι παράγοντες δημιουργίας οικολογικού ελλείμματος είναι η παραγωγή τροφής και οι εκπομπές αερίων θερμοκηπίου.
Στη μείωση του ελλείμματος παίζει σημαντικό ρόλο τόσο η ποσότητα της τροφής (που εξαρτάται από το μέγεθος του πληθυσμού) αλλά και η σύνθεση του καλαθιού κατανάλωσης του κάθε ανθρώπου.
Γνωρίζουμε ότι:
- Η φυτοφαγία απαιτεί ξεκάθαρα λιγότερη γη για την συντήρηση του ίδιου αριθμού ανθρώπων.
- Η φυτοφαγία προστατεύει την βιοποικιλότητα. Όπως γνωρίζουμε, τα οικοσυστήματα με ανέπαφη βιοποικιλότητα έχουν συρρικνωθεί πάρα πολύ. Αυτή η ιδιότητα της φυτοφαγίας είναι πολύ ελπιδοφόρα δεδομένης της οικονομικής αξίας της βιοποικιλότητας.
- Η αλλαγή στη σύνθεση των προϊόντων διατροφής είναι πιο εύκολη και πιο αποτελεσματική από την αλλαγή στην κατανάλωση ενέργειας ή την αγορά προϊόντων.
- Η φυτοφαγία (και η βίγκαν ζωή) οδηγεί σε μείωση της πιθανότητας εμφάνισης νέων πανδημιών.
- Η βίγκαν διατροφή συστήνεται ως η πιο βιώσιμη μορφή υγιεινής διατροφής από πολλούς ερευνητικούς και επαγγελματικούς φορείς που ασχολούνται με την δημόσια υγεία και την βιωσιμότητα.
- Η βίγκαν διατροφή είναι για τους Έλληνες μια πολύ γνώριμη μορφή της μεσογειακής διατροφής.
- Το αποτύπωμα που δημιουργεί η απώλεια τροφίμων και τα συστήματα παραγωγής και διαχείρισης αποβλήτων είναι μικρότερο στην βίγκαν διατροφή.
Συνεπώς, το να μάθουμε να τρεφόμαστε φυτοφαγικά, δηλαδή χωρίς γάλα, κρέας, αυγά, ψάρια, όπως υποδεικνύει πλέον και το Global Footprint Network, είναι κρίσιμη παράμετρος στην βιωσιμότητα του πλανήτη μας και της ανθρωπότητας.
Μια φυτοφαγική διατροφή δεν περιέχει προϊόντα που προέρχονται από ζώα. Δηλ. δεν περιέχει γάλα, κρέας, αυγά, ψάρια, μέλι, κ.ά. Η υγιεινή διατροφή που προτείνει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας για ενήλικες και παιδιά δεν περιέχει καθόλου προϊόντα ζωικής προέλευσης.
Το Global Footprint Network δεν προσφέρει μία ακριβή εκτίμηση για την Ημέρα Υπέρβασης της Γης σε περίπτωση που όλοι οι άνθρωποι της γης υιοθετούσαν την φυτοφαγία. Πάντως, σύμφωνα με τις μετριοπαθείς εκτιμήσεις του, αν “προτιμήσουμε” την φυτοφαγία και αν μειώσουμε την απώλεια και σπατάλη τροφίμων μπορούμε να καθυστερήσουμε την Ημέρα Υπέρβασης της Γης κατά 32 ημέρες.
Η τροφή είναι σημαντική παράμετρος μείωσης του οικολογικού αποτυπώματος. Εικόνα: Global Footprint Network | www.footprintnetwork.org.
© Vegan Times 26/7/2021
Ακολουθήστε την Vegan Times στο Google News
Πηγές:
Main picture credits to Global Footprint Network | www.footprintnetwork.org
Earth Overshoot Day - Global Footprint Network (2021). Available at: https://www.footprintnetwork.org/our-work/earth-overshoot-day/ (Accessed: 25 July 2021).
Earth Overshoot Day - #MoveTheDate (no date) Earth Overshoot Day. Available at: https://www.overshootday.org/ (Accessed: 25 July 2021).
[1] Silva Junior, C. H. L. et al. (2021) ‘The Brazilian Amazon deforestation rate in 2020 is the greatest of the decade’, Nature Ecology & Evolution, 5(2), pp. 144–145. doi: 10.1038/s41559-020-01368-x.
[2] Lianos, T. P. and Pseiridis, A. (2021) ‘Adjusting GDP for ecological deficit: the Index of Debt to the Future (IDF)’, SN Business & Economics, 1(3), p. 42. doi: 10.1007/s43546-021-00041-0.
