Πώς η οικονομική δραστηριότητα επηρεάζει την ποιότητα και διαθεσιμότητα νερού

Highlights

Το νερό είναι σπάνιο και είναι αναγκαίο να το διαφυλάξουμε ‒ όμως η τρέχουσα οικονομική δραστηριότητα ανταγωνίζεται τις προθέσεις μας.

Υπάρχουν πολλοί τρόποι να διαφυλάξουμε αυτόν τον σπάνιο πόρο του πλανήτη μας. Είναι πιο αποτελεσματικό να αλλάξουμε το τί τρώμε, παρά να αλλάξουμε τη διάρκεια των ντους μας.

Τα υγιή οικοσυστήματα με πλούσια βιοποικιλότητα παράγουν καθαρό και αρκετό νερό. Η βίγκαν διατροφή διαταράσσει λιγότερο την βιοποικιλότητα.

Η κλιματική αλλαγή και η αποδάσωση μειώνουν την διαθεσιμότητα και την ποιότητα του νερού. Η βίγκαν διατροφή αποτελεί σημαντικό εργαλείο για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και της αποδάσωσης.

Η γεωργία είναι ο μεγαλύτερος καταναλωτής γλυκού νερού. Αν εκλείψουν τα ζωικά προϊόντα, η κατανάλωση νερού θα μειωθεί πολύ διότι θα μηδενιστούν οι καλλιέργειες ζωοτροφών και οι βοσκότοποι θα μπορέσουν να επανέλθουν σε φυσική κατάσταση.

Η κτηνοτροφία χρησιμοποιεί το 80% των αγροτικών εκτάσεων. Τα απόβλητα της κτηνοτροφίας ρυπαίνουν τον υδροφόρο ορίζοντα και τις θάλασσες με χημικούς και βιολογικούς ρύπους.

Η τυροκομία είναι ένας κλάδος που παράγει μεγάλο όγκο αποβλήτων με ανεπιθύμητες χημικές και οργανικές ενώσεις που ρυπαίνουν τον υδροφόρο ορίζοντα.

Η αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού δημιουργεί ανάγκες για μεγαλύτερη παραγωγή προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες περισσότερων ανθρώπων και των ζώων του (συντροφιάς και εκτρεφόμενων).

Η vegan διατροφή είναι η διατροφή που μειώνει όλες τις παραπάνω απειλές. Με το να γίνουμε vegan προστατεύουμε το νερό άμεσα και αποτελεσματικά.

Όταν σκεφτόμαστε το νερό, φέρνουμε στο μυαλό μας το καθαρό πόσιμο νερό, και ότι το νερό είναι ένας πολύτιμος φυσικός πόρος που πρέπει να διαφυλάξουμε. Πολλοί ίσως δεν γνωρίζουμε ότι βιώνουμε μια παγκόσμια κρίση νερού. Ούτε ίσως γνωρίζουμε ότι για να εξασφαλίσουμε νερό για όλους τους ανθρώπους και όλες μας τις ανάγκες πρέπει να δούμε ότι η ίδια η ανθρώπινη δραστηριότητα απειλεί την διαθεσιμότητα και την ποιότητα του νερού.

Αυτή τη στιγμή υπάρχουν χώρες στις οποίες δεν έχει πρόσβαση σε καθαρό πόσιμο νερό μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Π.χ. στην Νιγηρία έχει πρόσβαση μόνο το 20%, στο Μεξικό μόνο το 40%. Όμως προβλήματα που σχετίζονται με το νερό έχουν και πλούσιες χώρες (στην Καλιφόρνια, στη Μελβούρνη, στην Αθήνα, στο Λονδίνο, και αλλού).

Ποιες είναι οι απειλές στην διαθεσιμότητα γλυκού νερού

Η ποσότητα και η ποιότητα του γλυκού νερού απειλούνται από την μείωση της βιοποικιλότητας, την κλιματική αλλαγή, την αποδάσωση, την καλλιέργεια τροφίμων και ζωοτροφών, και από την κτηνοτροφία. Όλες αυτές οι απειλές δημιουργούνται από τους ανθρώπους. Επιπλέον, οι απειλές δρουν ταυτόχρονα και, σε συνδυασμό μεταξύ τους, η μία απειλή ενισχύει το πρόβλημα που δημιουργεί η άλλη.

Με άλλα λόγια, η ταυτόχρονη ύπαρξη δύο απειλών δημιουργεί μεγαλύτερο πρόβλημα στο οικοσύστημα από ό,τι θα δημιουργούσε η κάθε απειλή ξεχωριστά. Για παράδειγμα, η μείωση της βιοποικιλότητας υποβαθμίζει την ποιότητα του εδάφους και η υποβάθμιση της ποιότητας του εδάφους υποβαθμίζει περαιτέρω την βιοποικιλότητα.

Επίσης, συγκεκριμένες δραστηριότητες μπορεί να υποβαθμίζουν την ποιότητα και ποσότητα του νερού με πολλαπλούς τρόπους, ταυτόχρονα. Για παράδειγμα, η κτηνοτροφία υποβαθμίζει την ποιότητα των εδαφών, μειώνει την βιοποικιλότητα, δημιουργεί απορροή αζωτούχων και φωσφορικών ενώσεων, φυτοφαρμάκων, αντιβιοτικών, και παθογόνων οργανισμών στο νερό, εκλύει αέρια θερμοκηπίου, και άλλα, ταυτόχρονα. Σε ό,τι ακολουθεί θα παρουσιάσουμε συνοπτικά αυτές τις απειλές.

Η μείωση της βιοποικιλότητας

Τα οικοσυστήματα που έχουν μεγάλη βιοποικιλότητα είναι πιο ανθεκτικά σε διαταραχές και παράγουν περισσότερες και καλύτερης ποιότητας οικολογικές υπηρεσίες. Στην περίπτωση των οικοσυστημάτων που σχετίζονται με το γλυκό νερό, μεγάλη βιοποικιλότητα σημαίνει καθαρό νερό με μικρές συγκεντρώσεις φαρμακευτικών ουσιών, βαρέων μετάλλων, χημικών ρύπων, λιπασμάτων, πλαστικών, και παθογόνων οργανισμών.

Η μείωση της βιοποικιλότητας που βιώνει ο πλανήτης έχει ως αποτέλεσμα χειρότερη ποιότητα νερού, κάτι που αυξάνει το κόστος επεξεργασίας του ώστε να είναι πόσιμο.

Η κλιματική αλλαγή

Η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη οδηγεί σε μεγαλύτερη εξάτμιση νερού, τόσο από τη θάλασσα όσο και από τη στεριά. Επίσης, για λόγους που σχετίζονται και με το λιώσιμο των αρκτικών πάγων (που αποτελούνται από γλυκό νερό) και την αποδάσωση, η αύξηση της θερμοκρασίας οδηγεί στην αύξηση της ποσότητας αλλά και του όγκου του γλυκού νερού που καταλήγει στη θάλασσα (γι’ αυτό αυξάνεται η στάθμη της) και αυτομάτως σε μείωση της ποσότητας γλυκού νερού.

Η αύξηση της θερμοκρασίας οδηγεί επίσης σε εντονότερες βροχές σε κάποιες περιοχές αλλά και σε εντονότερη ξηρασία σε άλλες. Στις έντονες και καταρρακτώδεις βροχές το νερό δεν προλαβαίνει να απορροφηθεί από το έδαφος, και έτσι φεύγει προς την θάλασσα παρασύροντας μαζί του χώμα και θρεπτικά συστατικά. Επίσης, το ότι οι πάγοι στα βουνά έχουν κάθε χρόνο μικρότερο όγκο σημαίνει ότι η τήξη τους στο τέλος του χειμώνα έχει ως αποτέλεσμα να καταλήγει μικρότερος όγκος νερού σε ποτάμια, λίμνες, και υπόγειους υδροφορείς και συνεπώς να υπάρχει μικρότερη ποσότητα νερού διαθέσιμη προς χρήση από τους ανθρώπους.

^{Η μεταβολή της στάθμης της θάλασσας από το 1993 έως σήμερα. Η αύξηση της στάθμης της θάλασσας από το 1880 έχει ξεπεράσει τα 220 χιλιοστά [1].}

Η αποδάσωση

Τα δάση, εκτός άλλων υπηρεσιών που προσφέρουν στην ανθρωπότητα, δημιουργούν το 75% του γλυκού νερού του πλανήτη. Αυτό συμβαίνει διότι τα δάση δημιουργούν υγρασία, σύννεφα, και μετά βροχή όχι μόνο πάνω από το δάσος, αλλά και σε άλλες περιοχές, καθώς τα σύννεφα μεταφέρονται μέσω των ανέμων. Περισσότερη βροχή σημαίνει λιγότερες άνυδρες περιοχές, και περισσότερο γλυκό νερό στους υπόγειους υδροφορείς, και από εκεί στις πηγές, τις λίμνες, και τα ποτάμια από όπου μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε. Επίσης, όταν βρέχει, τα δένδρα και τα άλλα φυτά του δάσους καθυστερούν με το φύλλωμά τους την πτώση του νερού της βροχής στο έδαφος, και έτσι επιτρέπουν στο έδαφος να απορροφήσει περισσότερο νερό. Ως αποτέλεσμα, καταλήγει περισσότερο νερό στους υπόγειους υδροφορείς.

Σε μια αποδασωμένη έκταση οι βροχές στην ευρύτερη περιοχή είναι λιγότερες. Εκτός του ότι είναι λιγότερες, όταν βρέχει το νερό της βροχής δεν προλαβαίνει να απορροφηθεί από το χώμα και καταλήγει στη θάλασσα όπου πλέον δεν είναι πόσιμο. Καθώς ρέει προς τη θάλασσα δημιουργεί πλημμύρες και καταστροφές. Κινούμενο με ορμή προς τη θάλασσα, παρασέρνει μαζί του χώμα και θρεπτικά συστατικά τα οποία είναι πολύτιμα για την βλάστηση και τις καλλιέργειες και έτσι προκαλεί διάβρωση του εδάφους και καθιζήσεις σε περιοχές χωρίς αρκετή βλάστηση. Με αυτόν τον τρόπο, μια βροχή μπορεί να πλημμυρίσει κατοικημένες περιοχές και να προκαλέσει καταστροφές. Επίσης, λόγω της κλιματικής αλλαγής οι βροχές μπορεί να είναι εντονότερες, κάτι που με τη σειρά του επιτείνει τις καταστροφές.

Τέλος, καθώς το νερό της βροχής απορροφάται από το έδαφος, το υγιές χώμα διακρατά ή εξουδετερώνει χημικούς ρύπους, παθογόνους οργανισμούς και άλλα ανεπιθύμητα στοιχεία από το νερό πριν αυτό καταλήξει στις υπόγειες υδαταποθήκες. Αν όμως το νερό, αντί να καταλήξει μέσω του υδροφόρου ορίζοντα στις λίμνες, καταλήξει στις λίμνες ρέοντας επιφανειακά, τότε παρακάμπτεται ο μηχανισμός φιλτραρίσματος που προσφέρει το έδαφος και έτσι οι ρύποι και οι παθογόνοι οργανισμοί δεν εξουδετερώνονται.

Η γεωργία

Η χρήση εντομοκτόνων ουσιών και λιπασμάτων στις γεωργικές καλλιέργειες είναι πάγια πρακτική. Μεγάλες ποσότητες από αυτά απορρέουν μέσω της βροχής στα επιφανειακά ή υπόγεια ύδατα.

Επίσης, η υπεράντληση υπογείων υδάτων για άρδευση καλλιεργημένων περιοχών οδηγεί σε εξάντλησή τους καθώς και σε είσοδο αλμυρού νερού μέσα σε αυτές. Υπεράντληση σημαίνει ότι αντλούμε νερό με ρυθμό μεγαλύτερο από τον ρυθμό φυσικής αναπλήρωσής του μέσω της βροχής.

Η κτηνοτροφία

Η κτηνοτροφία παράγει δισεκατομμύρια τόνους από περιττώματα τα οποία περιέχουν, μεταξύ άλλων, παθογόνους παράγοντες και αντιβιοτικά. Αυτά συνήθως καταλήγουν στα υπόγεια και επιφανειακά γλυκά ύδατα [2]. Κάθε ημέρα παράγονται στον πλανήτη 1 εκ. τόνοι ανθρώπινων περιττωμάτων και 9 εκ. τόνοι από εκτρεφόμενα ζώα (3,5 δις τόνοι ετησίως). Η ανθρωπότητα επεξεργάζεται τα ανθρώπινα περιττώματα ώστε να εξουδετερώσει τις αρνητικές τους επιπτώσεις στο περιβάλλον, αλλά στην πλειοψηφία των περιττωμάτων των ζώων δεν γίνεται καμία επεξεργασία. Ένα μέρος τους χρησιμοποιείται για λίπανση του εδάφους. Όμως οι ποσότητες των περιττωμάτων από εκτρεφόμενα ζώα είναι μεγαλύτερες από αυτές που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως λίπασμα και έτσι καταλήγουν να μολύνουν τον υδροφόρο ορίζοντα ή να καταλήγουν στη θάλασσα όπου διαταράσσουν την ισορροπία των θαλάσσιων οικοσυστημάτων [3].

Τα αστικά και βιομηχανικά απόβλητα και η εξόρυξη μετάλλων

Η παραγωγή αγαθών δημιουργεί απόβλητα, τα οποία περιέχουν χημικούς ρύπους (όπως είναι τα βαρέα μέταλλα, τα POPs, τα PCBs, οι διοξίνες, τα φουράνια, τα μικροπλαστικά) ή μικροοργανισμούς (βακτήρια, μικρόβια, παράσιτα). Ακόμα και η παραγωγή φαινομενικά απλών αγαθών μπορεί να έχει αρνητική επίδραση στον υδροφόρο ορίζοντα. Για παράδειγμα, η παραγωγή τυροκομικών προϊόντων είναι μία ρυπογόνος βιομηχανία με παραγωγή μεγάλου όγκου αποβλήτων που περιέχουν ανεπιθύμητες χημικές και οργανικές ενώσεις οι οποίες ρυπαίνουν τους ποταμούς και τον υδροφόρο ορίζοντα. Αυτό το πρόβλημα το γνωρίζουμε ήδη πριν από τον 2ο παγκόσμιο πόλεμο [4].

Επίσης, τα περιττώματα από ζώα συντροφιάς (ενδεικτικά, μόνο από σκύλους στις ΗΠΑ είναι 10 εκατ. τόνοι ετησίως) αποτελούν και αυτά ένα μέρος του προβλήματος [3,5]. Όταν τα περιττώματα αφήνονται στο περιβάλλον, οι ιοί, τα βακτήρια, και τα παράσιτα που περιέχουν καταλήγουν κάποια στιγμή στον υδροφόρο ορίζοντα. Εάν απορριφθούν στο αστικό δίκτυο αποχέτευσης (κάτι που είναι μάλλον η καλύτερη επιλογή), αυξάνεται το κόστος διαχείρισης των αποβλήτων.

Εικόνα: Ella Olsson | Unsplash

Περισσότεροι Άνθρωποι, Περισσότερη Παραγωγή, Χειρότερο Νερό;

Τα παραπάνω δείχνουν ότι οι δραστηριότητες των ανθρώπων προκαλούν πολλαπλές αρνητικές επιδράσεις στον κύκλο του νερού και στη διαθεσιμότητα και ποιότητα του γλυκού νερού στον πλανήτη.

Όλες οι παραπάνω αρνητικές επιδράσεις εντείνονται από την αύξηση του πληθυσμού που δημιουργεί ανάγκες για μεγαλύτερη παραγωγή προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες περισσότερων ανθρώπων και των ζώων του (συντροφιάς και εκτρεφόμενων). Εύστοχα περιγράφει την κατάσταση ο τίτλος της έκθεσης του FAO “Περισσότεροι Άνθρωποι, Περισσότερο Φαγητό, Χειρότερο Νερό; Μια Παγκόσμια Επισκόπηση της Ρύπανσης των Υδάτων από την Αγροτική Παραγωγή” [2].

© Αναστασία Ψειρίδου, Θεόδωρος Λιανός & Vegan Times 22-03-2021

Τροποποιημένο απόσπασμα από το βιβλίο του Θεόδωρου Λιανού και της Αναστασίας Ψειρίδου με τίτλο “Σώζοντας τον πλανήτη” που κυκλοφόρησε τον Ιούνιο του 2021 από τις Εκδόσεις Μπένου.