21/03: Παγκόσμια ημέρα δασών. Παράγοντες που συντελούν στη μείωση και την αύξησή τους
Τα δάση είναι, μεταφορικά, οι πνεύμονες του πλανήτη. Όμως κάνουν ακριβώς το αντίθετο από ό,τι κάνουν οι πνεύμονες των ζώων της γης και της θάλασσας, τα οποία εισπνέουν οξυγόνο και εκπνέουν διοξείδιο του άνθρακα.
Τί προσφέρουν τα δάση;
Όπως όλα τα φυτά της στεριάς και της θάλασσας, τα δάση απορροφούν διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα, κρατούν (“δεσμεύουν”) τον άνθρακα για να αναπτυχθούν, και εκλύουν οξυγόνο στην ατμόσφαιρα. Όσο πιο πυκνό το δάσος και όσο πιο παλιά είναι τα δέντρα, τόσο περισσότερο άνθρακα έχουν δεσμεύσει. Αποτελούν λοιπόν τεράστιες αποθήκες άνθρακα, τόσο τα ίδια, όσο και το χώμα κάτω από αυτά. Επίσης, τα δάση φιλοξενούν μεγάλο ποσοστό (περίπου 80%) της βιοποικιλότητας του πλανήτη.
Όταν καίγεται ένα δάσος, το περιβάλλον πλήττεται διπλά: Πρώτον, επειδή εκλύεται στην ατμόσφαιρα ο αποθηκευμένος άνθρακας σε μορφή διοξειδίου του άνθρακα, ακριβώς όπως η καύση των ορυκτών καυσίμων εκλύει διοξείδιο του άνθρακα. Έχει υπολογιστεί ότι η έκλυση αερίων θερμοκηπίου λόγω της αποδάσωσης των τροπικών, μόνο, δασών είναι τόσο μεγάλη, που αν υπήρχε χώρα με το όνομα «Αποδάσωση τροπικών δασών» θα ήταν η τρίτη χώρα στον κόσμο σε εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, μετά την Κίνα και τις ΗΠΑ (βλ. Διάγραμμα 1).
Διάγραμμα 1. Πόσο συνεισφέρει στις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου η απώλεια των τροπικών δασών.
Πηγή: World Resources Institute [1].
Δεύτερον, το περιβάλλον πλήττεται επειδή ένα δάσος που δεν υπάρχει πια δεν μπορεί πλέον να απορροφήσει διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα και να δημιουργήσει οξυγόνο. Στην περίπτωση που το δάσος καλλιεργηθεί για τροφή, το διοξείδιο του άνθρακα που δεσμεύεται από τα καλλιεργούμενα φυτά είναι πολύ μικρότερη ποσότητα σε σχέση με αυτήν που ήταν δεσμευμένη στο δάσος.
Η απώλεια δάσους σημαίνει λοιπόν ότι χάνεται η δυνατότητα απορρόφησης διοξειδίου του άνθρακα, αλλά ταυτόχρονα χάνεται βιοποικιλότητα, χάνονται γόνιμα εδάφη (λόγω της διάβρωσης που προκαλείται από τις βροχές όταν δεν υπάρχει βλάστηση να τις συγκρατήσει), αλλά και μειώνεται δραματικά ο άνθρακας που είναι αποθηκευμένος στο έδαφος. Επίσης, μειώνονται οι βροχοπτώσεις που θα προκαλούσαν τα δάση και έτσι μειώνονται τα υπόγεια αποθέματα νερού.
Σε μια εποχή που οι εκπομπές αερίων θερμοκηπίου είναι τεράστιες με ιστορικά δεδομένα, έχουμε ανάγκη την αύξηση των δασών του πλανήτη, αλλά δυστυχώς συμβαίνει το αντίθετο στον πλανήτη. Η δασοκάλυψη συνεχίζει να μειώνεται (παρά το ότι ο ρυθμός μείωσης βαίνει μειούμενος). Μεταξύ 1990 και 2020 η παγκόσμια δασοκάλυψη μειώθηκε συνολικά κατά 4% (από 32,5% σε ήταν 31%).
Γιατί καταστρέφονται τα δάση;
Τα δάση καταστρέφονται με δύο τρόπους: Με την ολική απώλειά τους (δηλ. την καταστροφή τους) για να δημιουργηθούν νέες εκτάσεις για άλλες χρήσεις (γεωργία, κτηνοτροφία, μεταλλεία, επέκταση πόλεων και δρόμων, παραγωγή ενέργειας, κ.τ.λ.), αλλά και με την υποβάθμισή τους, όταν δηλ. τα δάση χρησιμοποιούνται για ξυλεία (για ενέργεια, δομικά υλικά, και χαρτί) ή χρησιμοποιούνται κάποια τμήματά τους για καλλιέργειες. Οι φωτιές που συμβαίνουν στα δάση επίσης καταστρέφουν τα δάση αν η ανθρώπινη παρέμβαση δεν τους επιτρέψει να αναγεννηθούν.
Απώλεια και υποβάθμιση δασών συμβαίνει από τότε που υπάρχουν άνθρωποι, καθώς τα δάση αποτελούν “πρώτη ύλη” για υλικά αλλά και για καλλιεργήσιμα εδάφη, και μάλιστα η απώλεια δασών ήταν παλαιότερα δυσανάλογα μεγάλη σε σχέση με τον πληθυσμό καθώς οι γεωργικές αποδόσεις των εδαφών ήταν πολύ μικρότερες. Όμως η συνολική απώλεια δασών έχει επιταχυνθεί από το 1900 και έπειτα, και συνεχίζεται ακόμα και μετά τις τεράστιες αυξήσεις των γεωργικών αποδόσεων που συνέβησαν από το 1960 και έπειτα.
Σε σχέση με 10.000 χρόνια πριν το 1/3 των δασών έχει μετατραπεί σε αγροτικές εκτάσεις: από 60 εκ τετρ. χιλιόμετρα έχουν μείνει 40. Τα μισά από αυτά τα δάση χάθηκαν από το 8.000 π.Χ έως το 1900 ενώ τα άλλα μισά σε σχεδόν έναν αιώνα (από το 1900 και μετά). Αυτά δεν είναι τα μόνα “φυσικά” εδάφη που έχουν μετατραπεί σε αγροτικά. Οι εκτάσεις με μη δασική φυσική βλάστηση μειώθηκαν κατά 63% το ίδιο διάστημα (από 46 σε 17,4 εκ. τετρ. χιλιόμετρα), πάλι για τις ίδιες χρήσεις [2].
Εκτός από την απώλεια δάσους παρατηρούμε και αύξηση των δασών, π.χ. μέσω αναδασώσεων. Έτσι, ενώ κατά τη δεκαετία του 2010-20 κάθε χρόνο καταστρέφονται παγκοσμίως περίπου 100.000 τετρ. χιλιόμετρα δάσους, η καθαρή (απώλειες μείον αναδασώσεις) ετήσια απώλεια δάσους είναι περίπου 47.000 τετρ. χιλιόμετρα. Σύμφωνα με άλλες εκτιμήσεις, η ετήσια απώλεια είναι σχεδόν διπλάσια [3]. Τα τελευταία χρόνια, φαίνεται ότι οι εκτάσεις που είναι καλυμμένες από δάσος αυξάνονται στις ανεπτυγμένες χώρες ενώ συνεχίζουν να μειώνονται στις λιγότερο ανεπτυγμένες. Αυτό είναι λογικό, μια που οι ανεπτυγμένες χώρες έχουν ήδη χάσει μεγάλο μέρος της φυσικής τους δασοκάλυψης.
Το 95% της παγκόσμιας απώλειας συμβαίνει στις τροπικές περιοχές· το τροπικό δάσος του Αμαζονίου μειώθηκε κατά 17% τα τελευταία 50 χρόνια και το δάσος της Σουμάτρας κατά 85%. Στις εύκρατες περιοχές το βασικό πρόβλημα πλέον δεν είναι η απώλεια δάσους για αλλαγή χρήσης αλλά η υποβάθμισή τους λόγω οργανωμένης υλοτομίας και λόγω πυρκαγιών.
Επίσης, το 97% τις παγκόσμιας απώλειας δασών οφείλεται στη γεωργία, την κτηνοτροφία, και τα μεταλλεία και το υπόλοιπο 3% στην επέκταση των πόλεων και των υποδομών. Η ανάγκη για επέκταση των αγροτικών γαιών αυξάνει καθώς αυξάνει ο πληθυσμός αλλά και καθώς οι ανάγκες του πληθυσμού μετατοπίζονται προς τρόφιμα ζωικής προέλευσης, τα οποία ως γνωστόν είναι τρόφιμα μεγαλύτερης έντασης εισροών. Από την άλλη, η τεχνολογία έχει μειώσει τις κατά κεφαλήν απαιτούμενες γαίες, αλλά από όχι αρκετά ώστε να ανασχεθεί η ανάγκη για περαιτέρω μετατροπές δασών σε αγροτικές εκτάσεις, ώστε η καθαρή απώλεια δάσους στον πλανήτη να μηδενιστεί και να περάσουμε σε αύξηση των δασών.
Από το 1900 έως το 2016 η αγροτική γη (καλλιεργήσιμη και βοσκότοποι) διπλασιάστηκε από 25 σε 49 εκ. τετρ. χιλιόμετρα [4]. Είναι ενδιαφέρον ότι το μεγαλύτερο ποσοστό της αγροτικής γης σήμερα (το 67%) χρησιμοποιείται για μόνιμα βοσκοτόπια και ζωοτροφές και μόνο το υπόλοιπο 33% για καλλιέργειες για απευθείας ανθρώπινη κατανάλωση [5]. Στο τροπικό δάσος του Αμαζονίου η μετατροπή δάσους σε βοσκοτόπους και μόνο ευθύνεται για μεταξύ 35-70% της συνολικής ετήσιας απώλειας κατά τα έτη 2001-2013 (σε αυτόν τον αριθμό δεν περιλαμβάνονται οι καλλιέργειες ζωοτροφών). Καμμία άλλη χρήση δεν έχει τόσο μεγάλο μερίδιο. Οι καλλιέργειες μικρής κλίμακας είναι υπεύθυνες για 7-21% ενώ οι καλλιέργειες μεγάλης κλίμακας (π.χ. σόγιας, καλαμποκιού) αποτελούν το 2,5-18% και οι καλλιέργειες δένδρων (π.χ. φοινικόδενδρων) για το 0,5-2% της ετήσιας απώλειας κατά το ίδιο διάστημα [2].
Το δάσος και ο άνθρωπος
Από τα παραπάνω είναι ξεκάθαρο ότι η ανθρώπινη δραστηριότητα είναι κρίσιμος παράγοντας για την κατάσταση των δασών. Εκτός από τις συνηθισμένες παραινέσεις να προσέχουμε για να μην προκαλέσουμε άθελά μας φωτιά σε ένα δάσος και να μην επιτρέπουμε τη βόσκηση στα καμένα δάση, υπάρχει μία πολύ αποτελεσματική αλλαγή συμπεριφοράς που μπορούμε να κάνουμε για να βοηθήσουμε στην διαφύλαξη των δασών του πλανήτη: το να υιοθετήσουμε μια στάση κατανάλωσης που να απαιτεί τα λιγότερα δυνατά αγροτικά εδάφη, ώστε να μειώσουμε την πίεση για αύξηση εδαφών που μας αναλογεί.
Αυτή η στάση κατανάλωσης περιέχει την απλή ζωή (ή αλλιώς τη μείωση της υπερκατανάλωσης) και την βίγκαν διατροφή. Η βίγκαν διατροφή απαιτεί τα λιγότερα εδάφη και δημιουργεί τα λιγότερα απορρίμματα. Φυσικά η βίγκαν διατροφή δεν μπορεί να μειώσει όλα τα προβλήματα του πλανήτη, αλλά είναι η πιο αποτελεσματική πρώτη κίνηση που μπορεί να κάνει κανείς.
Ακολουθήστε την Vegan Times στο Google News
Πηγές:
Το κείμενο αποτελεί τροποποιημένο απόσπασμα από το βιβλίο “Σώζοντας τον πλανήτη” των Θ. Λιανού και & Αν. Ψειρίδου που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μπένου.
[1] Gibbs D, Harris N, Seymour F. By the Numbers: The Value of Tropical Forests in the Climate Change Equation. World Resources Institute. 2018.https://www.wri.org/blog/2018/10/numbers-value-tropical-forests-climate-change-equation (accessed 21 Nov 2020).
[2] Ritchie H, Roser M. Forests and Deforestation. Our World in Data Published Online First: 9 February 2021.https://ourworldindata.org/soy (accessed 20 Feb 2022).
[3] Crowther TW, Glick HB, Covey KR, et al. Mapping tree density at a global scale. Nature 2015;525:201–5. doi:10.1038/nature14967
[4] Ritchie H, Roser M. Land Use. Our World in Data Published Online First: September 2019.https://ourworldindata.org/land-use (accessed 16 Mar 2021).
[5] Poore J, Nemecek T. Reducing food’s environmental impacts through producers and consumers. Science 2018;360:987–92. doi:10.1126/science.aaq0216
Εικόνα: Mike Krejci, Pexels
