Ανεξάρτητες πιθανότητες, διατροφή, και πανδημίες

Highlights

• Ο κίνδυνος νέων λοιμωδών νόσων και άρα και πανδημιών σχετίζεται άμεσα και ισχυρά με την όρεξή μας για ζωικά προϊόντα.
• Κτηνοτροφικές μονάδες, από μεγάλες μέχρι την αυλή του παππού, δημιουργούν τις συνθήκες για εμφάνιση νέων ιών και επιδημιών.
• Η αποψίλωση δασών και η αλλαγή χρήσης γης που αλλάζει οικοσυστήματα και φέρνει σε επαφή διαφορετικά είδη ζώων μεταξύ τους αλλά και με τον άνθρωπο, που προκαλούνται από την όρεξή μας για ζωικά προϊόντα, επιτείνουν το πρόβλημα.
• Οι vegans μειώνουν ανά πάσα στιγμή την πιθανότητα εμφάνισης μίας νέας πανδημίας.
• Το γεγονός ότι τώρα ζούμε μία οδυνηρή πανδημία δεν αλλάζει/μειώνει την πιθανότητα αυτό να ξανασυμβεί τα επόμενα χρόνια.
• Ο vegan τρόπος ζωής αποτελεί ίσως τον πιο αποτελεσματικό τρόπο πρωτογενούς πρόληψης μίας πανδημίας που μπορεί κανείς να ακολουθήσει σε ατομικό επίπεδο.
• Η μη κατανάλωση ζωικών αυτήν την περίοδο, μειώνει τόσο τον κίνδυνο των εργαζομένων να νοσήσουν όσο και τον κίνδυνο ανεξέλεγκτης διασποράς της επιδημίας.

Γιατί δεν διαβάζουμε συχνά για το θέμα

Το θέμα μοιάζει τόσο πολύπλοκο και πολυδιάστατο που πιθανώς να εξηγεί το γιατί τα κείμενα που ασχολούνται με το θέμα είναι τόσο λίγα. Κανείς δεν νιώθει αρκετά ειδικός ή ότι έχει τόσο ισχυρά δεδομένα για να μιλήσει γι’ αυτό. Αυτός άλλωστε ήταν ένας βασικός λόγος που έχει αποτρέψει κι εμένα από το να γράψω για το θέμα μέχρι τώρα. Ένας επιπλέον λόγος βέβαια είναι και το ότι το  θέμα της διατροφής είναι με κάθε αφορμή πολύ ευαίσθητο. Δεν είναι εύκολο να γράψεις για αυτό το θέμα χωρίς να νιώθει κανείς ότι του επιτίθεσαι και φυσικά ούτε είναι εύκολο να γράψεις πραγματικά χωρίς να επιτίθεσαι. Και βέβαια δεν είναι εύκολο να πετύχεις τον σωστό τόνο, χωρίς δηλαδή να παρεξηγήσεις αλλά ούτε και να παρεξηγηθείς.

Η μεγάλη εικόνα

Κι όμως, η πολυπλοκότητα και η ευαισθησία μας για το θέμα δεν θα έπρεπε να μας αποτρέπει από το να κατανοήσουμε την βασική μεγάλη εικόνα. Και η μεγάλη εικόνα είναι ότι ο κίνδυνος για νέες λοιμώδεις νόσους και άρα και για πανδημίες αυξάνεται όσο:

1. Αυξάνεται ο κίνδυνος νέων μεταδοτικών νόσων στα ζώα.
2. Αυξάνεται ο κίνδυνος μετάδοσης των παραπάνω νόσων από τα ζώα στον άνθρωπο (ή/και από τον άνθρωπο στα ζώα ως ενδιάμεσο βήμα πριν επανέλθει στον άνθρωπο).
3. Αυξάνεται ο κίνδυνος διασποράς των παραπάνω νόσων στον κόσμο (δηλ. από άνθρωπο σε άνθρωπο).

Αν εξαιρέσουμε το τρίτο σημείο (βλ. globalisation), τα δύο πρώτα σχετίζονται άμεσα και ισχυρά με την όρεξή μας για ζωικά προϊόντα. Η όρεξή μας αυτή ικανοποιείται διαφορετικά σε διαφορετικές περιοχές ανά τον κόσμο, όμως δεν παύει να είναι αυτή η βασική κινητήρια δύναμη.

Εδώ η σύγχρονη κτηνοτροφία με τις τεράστιες μονάδες της (CAFOs) παίζει κομβικό ρόλο καθώς έχουμε δεκάδες (συχνά παραπάνω) χιλιάδες ζώα σε κάθε κτηνοτροφική μονάδα, με διαρκή είσοδο νέων όταν τα προηγούμενα «φύγουν» προς κατανάλωση, σε συνθήκες εγκλεισμού και συνωστισμού (χωρίς κίνηση, ήλιο, φρέσκο αέρα, με αφύσικη και ανθυγιεινή διατροφή, με αλόγιστη χρήση αντιβιοτικών, και το ένα κυριολεκτικά πάνω στο άλλο) που μειώνει την λειτουργία του ανοσοποιητικού και ενθαρρύνει την εμφάνιση νόσου. Άπαξ και κάποια νόσος εμφανιστεί, είναι εύκολο (τυχαίο μεν αλλά σχεδόν βέβαιο in the long run) να μεταλλαχθεί περαιτέρω και να μεταδοθεί διαδοχικά σε έναν αγώνα natural selection, μέχρι η νόσος με την μεγαλύτερη ικανότητα μετάδοσης (μεταξύ ζώων, ανθρώπων, ή/και ζώων-ανθρώπων) να επικρατήσει και να «καταφέρει» να διαδοθεί ανεξέλεγκτα. Τα παραδείγματα επιδημιών που έχουν ως απαρχή τους τέτοιες κτηνοτροφικές μονάδες είναι πολλά και γνωστά.

^{Εικόνα: Forest Simon | Unsplash}

Το ίδιο, αν και σε μικρότερη κλίμακα, συμβαίνει και σε αγορές ζώων σαν αυτές της Κίνας (wet markets) από όπου και φαίνεται να ξεπήδησε ο SARS-CoV-2, αυτές για τις οποίες ο Fauci, αλλά και όλοι σχεδόν στον δυτικό κόσμο, δηλώνουν έξαλλοι (και δικαίως βέβαια, αν και με προφανή μονομέρεια και μεροληψία) ότι «πρέπει να κλείσουν χθες κιόλας!».

Και φυσικά το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με τις κότες ή τα αυγά «του χωριού» ή «του παππού» ή με όποιον άλλον όρο θέλουμε να φορτίσουμε συναισθηματικά με θετική χροιά τα προϊόντα αυτά.

Φυσικά το θέμα είναι πολύπλοκο και δεν πρέπει να ξεχνάμε και άλλους, πιο έμμεσους, παράγοντες που αυξάνουν την πιθανότητα νέων μεταδοτικών νόσων, όπως την αποψίλωση δασών (deforestation) και την αλλαγή χρήσης γης που αλλάζει οικοσυστήματα και φέρνει σε επαφή διαφορετικά είδη ζώων μεταξύ τους αλλά και με τον άνθρωπο. Όμως και τα παραπάνω πολύ συχνά έχουν ως κινητήρια δύναμη την όρεξή μας για ζωικά προϊόντα (π.χ. για δημιουργία νέων εδαφών προς εκμετάλλευση ως μονοκαλλιέργειες για ζωοτροφές). Παντού, με λίγα λόγια, μπορεί κανείς να δει μία άμεση (ή έστω έμμεση) και σαφή σχέση μεταξύ της όρεξής μας για ζωικά προϊόντα και για εμφάνιση νέων λοιμωδών νόσων και άρα και πανδημιών. Το μόνο που χρειάζεται είναι να ανοίξει κανείς λίγο τα μάτια του και να παραμείνει για λίγο αντικειμενικός και αμερόληπτος στα στοιχεία.

Τα παραπάνω δεν είναι άγνωστα στον χώρο της συζήτησης περί πανδημιών, και αναφέρονται συχνά ως θέματα προς αντιμετώπιση από αξιόπιστους κατά τεκμήριο σχετικούς φορείς δημόσιας υγείας, όπως ο WHO. Μπορεί να μην είναι δημοφιλή θέματα, ούτε να γίνονται γνωστά στο ευρύ κοινό, αλλά άγνωστα θέματα δεν μας είναι.

Vegans: αφανείς ήρωες στην πανδημία

Υπό το πρίσμα των παραπάνω δεδομένων, οι vegans μειώνουν ανά πάσα στιγμή την πιθανότητα εμφάνισης μίας νέας πανδημίας. Ίσως και να έχουν ήδη αποτρέψει κάποια στο παρελθόν και απλά να μην το ξέρουμε και να μην το μάθουμε ποτέ. Στην αρχή του lockdown είχα γράψει για το πώς ο κάθε ένας από εμάς μπορούσε να γίνει ένας αφανής ήρωας με το να μην κάνει τίποτα, με το να μείνει απλά σπίτι. Μία συνάντηση που αποφάσισε κάποιος να ακυρώσει (ή να κάνει διαδικτυακά) μπορεί να ήταν αυτή που θα συμμετείχε στην διασπορά του ιού στον πληθυσμό και άρα πιθανότατα και σε νέους θανάτους. Αν λοιπόν η προσωπική συμμόρφωση του καθενός μας με τα social distancing μέτρα, τόσο στο lockdown όσο και τώρα, μπορεί δικαίως να θεωρηθεί ότι μετέτρεψε τον καθένα μας σε έναν αφανή ήρωα κατά της πανδημίας, το ίδιο και περισσότερο ισχύει και διαχρονικά για τους vegans που με την επιλογή τους να αφήσουν τα ζώα στην ησυχία τους έχουν μειώσει την πιθανότητα εμφάνισης πανδημιών.

^{Εικόνα: Gustavo Fring | Pexels}

Κι ο αντίλογος (και γιατί δεν ισχύει)

Βέβαια, μπορεί κανείς να πει ότι, άπαξ και η πανδημία μάς χτύπησε την πόρτα, πλέον το πιθανό όφελος δεν υπάρχει αφού ήδη το γεγονός που θα θέλαμε να αποτρέψουμε συνέβη. Άλλωστε φαίνεται στατιστικά ότι ζούμε ένα γεγονός σχετικά σπάνιο που συμβαίνει μία φορά στα περίπου 50 με 100 χρόνια. Ποιο το όφελος από το τι τρώει κανείς τώρα αν η επόμενη σοβαρή πανδημία είναι 50-100 χρόνια μακριά; Για να δούμε όμως αυτό το σκεπτικό πιο λεπτομερώς:

Πριν καμμιά 20ριά χρόνια, κόντευα να σπάσω τα δόντια μου όταν μάσησα με δύναμη κάτι απίστευτα σκληρό σε ένα σουβλάκι που έτρωγα. Ήταν μία βίδα (κι όμως ναι!). Θυμάμαι τότε αστειευόμουν προς τους φίλους μου (για να μειώσω τον πόνο και την αμηχανία μάλλον) πως πλέον θα ήμουν άτρωτος σε αντίστοιχο κίνδυνο καθώς η πιθανότητα μου να την ξαναπατήσω στο μέλλον ήταν πολύ μικρότερη από αυτούς. Άλλωστε πόσο πιθανό είναι κανείς να πετύχει δύο φορές στην ζωή του βίδα στο σουβλάκι του; Προφανώς κατανοεί κανείς ότι ο ισχυρισμός αυτός μόνο ως αστείο ή σοφιστεία μπορούσε να ειπωθεί καθώς, άπαξ και έχεις ήδη βρει μία φορά μία βίδα στο σουβλάκι, η πιθανότητα να ξαναβρείς είναι ακριβώς ίδια με κάποιον άλλον που δεν έχει βρει ποτέ του. Η πιθανότητα, με λίγα λόγια, να βρεθεί μία βίδα στο σουβλάκι σου είναι ανεξάρτητη με το αν έχει βρεθεί άλλη βίδα στο παρελθόν και άρα είναι κάθε φορά η ίδια. Μάλιστα θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι ίσως η πιθανότητα να συμβεί 2η φορά ίσως είναι μεγαλύτερη από ό,τι σε κάποιον στον οποίον δεν έχει ξανασυμβεί καθώς ίσως αυτό σχετίζεται με τις πρακτικές τήρησης κανόνων υγιεινής του ενός ψητοπωλείου έναντι των άλλων (βέβαια έκτοτε έχω κόψει τα ζωικά οπότε στην περίπτωσή μου αυτό δεν ισχύει 🙂 ).

Παρομοίως λοιπόν με την βίδα στο σουβλάκι, το γεγονός ότι τώρα ζούμε μία οδυνηρή πανδημία δεν αλλάζει/μειώνει την πιθανότητα αυτό να ξανασυμβεί τα επόμενα χρόνια. Με λίγα λόγια, μία πανδημία δεν προσφέρει κανενός είδους ανοσία (και για καθόλου διάστημα) στην εμφάνιση νέων καθώς η πιθανότητα για μία νέα είναι ανεξάρτητη από το τι έχει συμβεί στο παρελθόν. Μάλιστα (κατ’ αναλογία με αυτό που ανέφερα παραπάνω για το ότι ίσως οι κακές πρακτικές υγιεινής ενός ψητοπωλείου αυξάνουν την πιθανότητα να βρεις ξανά βίδα) ίσως μία πανδημία να «αυξάνει» τον κίνδυνο για μία νέα καθώς μπορεί να είναι μία ένδειξη γενικότερων πρακτικών ανά τον κόσμο που αυξάνουν αυτήν την πιθανότητα (κάτι που πιθανότατα ισχύει με βάση και αυτά που αναφέρω παραπάνω αλλά και με βάση τα στατιστικά που δείχνουν αύξηση στην εμφάνιση νέων λοιμωδών νόσων τις τελευταίες δεκαετίες).

Με λίγα λόγια, εκτός από το ότι ζούμε μία τραγική από κάθε άποψη πανδημία, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι κανείς δεν μας εγγυάται ότι η επόμενη, και ίσως ακόμη πιο επώδυνη, θα είναι 50 χρόνια ή παραπάνω μακριά. Μπορεί να είναι ανά πάσα στιγμή. Υπό αυτό το πρίσμα, ο vegan τρόπος ζωής αποτελεί ίσως τον πιο αποτελεσματικό τρόπο πρωτογενούς πρόληψης μίας πανδημίας που μπορεί κανείς σε ατομικό επίπεδο να ακολουθήσει. Κάτι παρόμοιο με την οικειοθελή συμμόρφωση με τα social distancing μέτρα δηλαδή, αλλά πριν την εμφάνιση της πανδημίας. Δεδομένου όμως ότι “an ounce of prevention is worth a pound of cure” o vegan τρόπος ζωής γίνεται ακόμη πιο σημαντικός ως πιθανό προληπτικό μέτρο.

Κι εδώ βέβαια μπορεί να αντιτείνει κανείς και το εξής: «Κατανοώ το σκεπτικό και θα το έκανα κι εγώ, όμως αν είναι να το κάνω μόνο εγώ τότε το όφελος θα είναι αμελητέο για να αξίζει ο κόπος μου.» Εδώ η απάντησή μου είναι ότι μία τέτοια άποψη (που εκφράζεται από πολλούς καλοπροαίρετους παμφάγους) είναι παραδόξως πολύ πιο κοντά στον περιορισμό ελευθεριών μας, παρά αυτή πολλών vegans που μιλάνε για αυθόρμητη επιλογή (μετά από έγκυρη ενημέρωση) αυτού που θεωρεί κανείς ως την βέλτιστη επιλογή (όπως ο ίδιος την αξιολογεί – δεν θα έπρεπε να μας πέφτει λόγος για το πώς αξιολογεί κανείς, παρά μόνο για το αν έχει ενημερωθεί έγκυρα). Κάτι παρόμοιο άλλωστε βιώνουμε και τώρα στην 2η φάση της πανδημίας, όπου η έγκυρη ενημέρωση και εν τέλει η ατομική ευθύνη είναι πολύ πιο κρίσιμη από την δια του νόμου επιβολή περιοριστικών μέτρων (εκτός κι αν κανείς ισχυρίζεται ότι ένα διαρκές lockdown με περιορισμό των ελευθεριών μας μέχρι να βρεθεί εμβόλιο θα ήταν προτιμότερο). Υπό αυτήν την οπτική, η συμπεριφορά κάποιου με βάση την ατομική ευθύνη που αισθάνεται προς το σύνολο του πληθυσμού δεν γίνεται γιατί αυτό θα είναι απαραίτητα και μετρήσιμα αποτελεσματικό στον άμεσο στόχο, αλλά γιατί αυτό κανείς θεωρεί σωστό να κάνει έναντι της εναλλακτικής του να συμπεριφερθεί με αδιαφορία στο συγκεκριμένο θέμα ή απλά να περιμένει να το κάνουν πρώτα όλοι οι άλλοι πριν ακολουθήσει μετά και αυτός. Άλλωστε, για να πάρω ένα ίσως πιο εύληπτο και πάντα επίκαιρο παράδειγμα, αυτό είναι και το επιχείρημα υπέρ του εμβολιασμού κάθε ατόμου, ακόμη και σε περίοδο παρουσίας πληθυσμιακής ανοσίας (όπου ο εμβολιασμός κάθε επιπλέον ατόμου προσφέρει ελάχιστα σε πληθυσμιακό επίπεδο). Υπάρχει κάποιος σοβαρός λόγος στο θέμα της διατροφής να ισχύουν άλλα μέτρα και σταθμά;

Πώς να αποδεχτούμε τα οφέλη του veganism στην πανδημία χωρίς παρεξηγήσεις;

Ζούμε πραγματικά πρωτόγνωρες καταστάσεις.  Αν λίγους μήνες πριν κάποιος έλεγε ότι μεταξύ πολλών άλλων σημαντικών, ένα επιπλέον επιχείρημα για τον vegan τρόπο ζωής είναι η μείωση της πιθανότητας εμφάνισης πανδημιών οι περισσότεροι θα απαντούσαν «τι πίνεις και δεν μας δίνεις;». Άλλωστε πολλοί το λένε ήδη ( 🙂 ) ακόμη και για πιο προφανή οφέλη του veganism όπως για την μείωση της νοσηρότητας και θνητότητας από χρόνιες νόσους, την μείωση της έκλυσης αερίων του θερμοκηπίου, την μειωμένη ανάγκη για χρήση νερού και εδαφών, και συνολικά την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, αλλά ακόμη και για τον έμπρακτο και χωρίς λογικές αντιφάσεις σεβασμό των ζώων στο δικαίωμά τους να ζήσουν χωρίς να τα βλάπτουμε/θανατώνουμε για μη αναγκαίους λόγους (όπως περίπου σκεφτόμαστε όταν κάποιος βασανίζει έναν σκύλο απλά επειδή του αρέσει ή όταν οι Κινέζοι τρώνε σκύλους επειδή είναι γευστικοί).

Τα παραπάνω δεδομένα είναι πολύ πιο πιθανό να ισχύουν παρά όχι, με την υπάρχουσα γνώση. Κι όμως πολύ σπάνια διαβάζει κανείς για αυτά. Προφανώς η πανδημία δεν προσφέρεται για να μιλήσει κανείς με απότομο, απόλυτο, πόσο μάλλον με εχθρικό τρόπο για την αλλόκοτη σχέση μας με τα ζώα. Προφανώς το κάθε άτομο προσωπικά δεν ευθύνεται για τίποτα από τα παραπάνω τα οποία ξεκάθαρα οφείλονται σε πληθυσμιακές παραδόσεις δεκαετιών ή ίσως και αιώνων. Παραδόσεις, που πιθανότατα στον καιρό τους ήταν επωφελείς για την επιβίωση πληθυσμών.

Όμως, η οπτική που περιγράφω είναι η αντίστροφη. Ενώ συμφωνώ απόλυτα για το ότι κανείς παμφάγος δεν ευθύνεται ατομικά, από την άλλη είναι λάθος μας να μην παραδεχτούμε τα πολλαπλά πληθυσμιακά οφέλη που συνοδεύουν τον vegan τρόπο ζωής. Υπό αυτήν την οπτική, η αναγνώριση του οφέλους του vegan τρόπου ζωής δεν είναι ταυτόσημη με την προώθηση μίας ατζέντας «επιβολής της δικής μου επιλογής» που συχνά πολλούς ενοχλεί, αλλά είναι απλά μία αυτονόητη παραδοχή των δεδομένων που έχουμε και ένα αυτονόητο ευχαριστώ που οφείλουμε όλοι μας σε αυτούς που, για τους όποιους δικούς τους λόγους, έχουν επιλέξει να κάνουν κάτι που ωφελεί εν τέλει όλους μας συνολικά (και είπαμε ίσως ήδη αυτό να έχει συμβεί και απλά να μην το ξέρουμε και να μην το μάθουμε ποτέ).

Ναι, πιστεύω ότι οι vegans, λόγω της συγκεκριμένης και μόνο επιλογής τρόπου ζωής (ασχέτως άλλων θεμάτων δηλαδή), είναι σημαντικοί αφανείς ήρωες στην προσπάθειά μας να αντιμετωπίσουμε αυτήν και επόμενες πανδημίες. Και το να αποδεχτούμε καλοπροαίρετα το γεγονός αυτό είναι ένα μικρό αλλά αναγκαίο βήμα στην προσπάθειά μας να κατανοήσουμε την πιο μεγάλη εικόνα του τι βιώνουμε τώρα. Κι αυτό το μικρό βήμα μόνο όφελος μπορεί να μας προσφέρει για την πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση του κινδύνου αυτής αλλά και μελλοντικών πανδημιών.

Υ.Γ. Αν και δεν είναι μέρος της μεγάλης εικόνας, καλό είναι να αναφερθεί ότι ακόμη κι εντός της τρέχουσας πανδημίας, μία εκ των τριών μεγαλύτερων εστιών διασποράς του ιού διεθνώς (μαζί με τις φυλακές και τους οίκους ευγηρίας) είναι τα εργοστάσια επεξεργασίας κρέατος. Η μη κατανάλωση ζωικών αυτήν την περίοδο, μειώνει τόσο τον κίνδυνο των εργαζομένων να νοσήσουν όσο και τον κίνδυνο ανεξέλεγκτης διασποράς της επιδημίας. Κατανοώ την ύπαρξη του επιχειρήματος ότι «ναι μεν, αλλά αν δεν τρώμε ζωικά οι δουλειές των εργαζομένων θα κινδυνεύσουν», αλλά αυτό είναι προβληματικό σε τόσα πολλά επίπεδα. Εδώ ολόκληρο lockdown κάναμε παγκοσμίως, και αποφασίσαμε όποιος κλάδος πλήττεται να υποστηριχθεί με ό,τι μέσα έχουμε, εδώ γιατί να είναι διαφορετικά;

Αναδημοσίευση κατόπιν αδείας από: Τσαρπαλής, Κ. (2020) ‘Ανεξάρτητες πιθανότητες, διατροφή, και πανδημίες’, 16 Μαΐου. (Τελευταία πρόσβαση: 12 Μαρτίου 2021).

© Kostis Tsarpalis & Vegan Times

^{Ο Κωστής Τσαρπαλής είναι Καρδιολόγος, με βασικές σπουδές (ΒΑ ΜΑ) σε Ανοσολογία και Γενετική Παθολογία. Απόφοιτος της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Cambridge (MB BChir), με μεταπτυχιακές σπουδές στους υπερήχους καρδιάς (MSc Imperial College London), και MSc στην προληπτική ιατρική και PhD στις δυσλιπιδαιμίες (Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών). Εξειδικεύθηκε στον Ερυθρό Σταυρό. Διατηρεί ιδιωτικό καρδιολογικό ιατρείο στην Αγία Παρασκευή. Αρθρογραφεί συχνά στην ιστοσελίδα του ιατρείου και στην σελίδα του στο Facebook.}