Όσα πρέπει να γνωρίζεις για τα μεταλλαγμένα & γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα

Vegan Διατροφή + Υγεία

18/06/2023

Κείμενο από:

Ειρήνη Σκηνιώτη, Vegan Nutrition Consultant

Τα τρόφιμα που αποκαλούνται “μεταλλαγμένα” είναι τα τρόφιμα που έχουν υποστεί γενετική τροποποίηση.

Η γενετική τροποποίηση μπορεί να είναι:

φυσική (λόγω της εξέλιξης), ή
από ανθρώπινη παρέμβαση (όπως η επιλεκτική διασταύρωση ειδών).

Τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα ή αλλιώς ΓΤΟ (γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί) είναι αγροτικά προϊόντα στα οποία έχει τροποποιηθεί το γενετικό υλικό από τον άνθρωπο και όχι με φυσικό τρόπο.

Η επέμβαση αυτή γίνεται για λόγους όπως η ανθεκτικότητα των φυτών στις ασθένειες, στα έντομα, στα φυτοφάρμακα ή πιο γενικά, οι καλλιέργειες να έχουν τη μεγαλύτερη δυνατή απόδοση με το μικρότερο δυνατό κόστος.

Μέχρι τώρα ΓΤΟ που υπάρχουν στην αγορά της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι φυτά: διάφορες ποικιλίες από φασόλια σόγιας, βαμβάκι, ελαιοκράμβη (canola), καλαμπόκι, και μία ποικιλία ζαχαρότευτλου.

Για πού προορίζονται τα ΓΤ τρόφιμα και για ποιον λόγο χρειάζονται;

Τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα προορίζονται κυρίως για να καλύψουν τις ανάγκες της κτηνοτροφίας, δηλαδή χρησιμοποιούνται ως ζωοτροφές. Αφού τα ζώα που προορίζονται για τροφή αυτή την στιγμή στον πλανήτη φτάνουν ετησίως μέχρι και τα 70 δισεκατομμύρια (χωρίς τα θαλάσσια είδη), για την σίτισή τους χρειάζονται τόσο μεγάλες καλλιέργειες που η γενετική μετάλλαξη των φυτών ώστε να αυξηθεί η παραγωγή είναι αναγκαία.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση διατηρεί μητρώο με όλα τα ΓΤ τρόφιμα και ζωοτροφές που έχουν εγκριθεί για να κυκλοφορούν στην αγορά. Εκεί μπορεί κανείς να δει πάνω από 80 εγκεκριμένα ΓΤ προϊόντα, τις επιτρεπτές χρήσεις τους, τις εταιρείες που παράγουν τους σπόρους, καθώς και τον τύπο της γενετικής τροποποίησης που έχει πραγματοποιηθεί [1].

Αναγράφεται στη συσκευασία αν ένα τρόφιμο περιέχει ΓΤ συστατικά;

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τα τρόφιμα για ανθρώπινη κατανάλωση αλλά και οι ζωοτροφές υποχρεωτικά έχουν επισήμανση για τον καταναλωτή όταν περιέχουν ΓΤΟ. Με μια αναζήτηση για όρους όπως “ζωοτροφή πάχυνσης” ή “ζωοτροφή γαλακτοπαραγωγής” βρίσκουμε ζωοτροφές που περιέχουν συστατικά όπως “γ.τ. σογιάλευρο” και “γ.τ. καλαμπόκι”. Επίσης βρίσκουμε στην αγορά ορισμένα προϊόντα για ανθρώπινη χρήση που προέρχονται από τρίτες χώρες και περιέχουν συστατικά από εγκεκριμένες ΓΤ καλλιέργειες – στις ετικέτες τους αναγράφουν ποιο συστατικό είναι ΓΤ.

Από την άλλη, ενώ στις ζωοτροφές αναγράφεται η χρήση ΓΤ συστατικών, οι κτηνοτρόφοι και οι εταιρείες που παράγουν ζωικά προϊόντα δεν είναι υποχρεωμένοι να αναγράφουν στα προϊόντα που παράγουν (κρέας, γαλακτοκομικά, αυγά) αν τα ζώα έχουν τραφεί με ΓΤ τρόφιμα ή αν τους έχουν χορηγηθεί ΓΤ φάρμακα. Δηλαδή, οι άνθρωποι καταναλώνουν έμμεσα ΓΤΟ μέσα από τις ζωικές τροφές χωρίς να το γνωρίζουν.

Μόνο όταν τρώμε φυτικές τροφές μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι δεν λαμβάνουμε ΓΤΟ.

Η επισήμανση δεν απαιτείται για τρόφιμα που περιέχουν ΓΤ συστατικά κάτω από το 0,9% του βάρους του τροφίμου και η παρουσία ΓΤΟ δεν είναι σκόπιμη ή είναι τεχνικά αδύνατο να αποφευχθεί [2].

Κάποια πρότυπα πιστοποίησης έχουν ενσωματώσει στις προδιαγραφές τους την απουσία ΓΤΟ. Για παράδειγμα, η χρήση ΓΤ σπόρων απαγορεύεται στην βιολογική γεωργία. Σε επίπεδο προϊόντος, ένα πιστοποιημένο βιολογικό προϊόν δεν περιέχει ΓΤ συστατικά. Και εδώ ισχύει το κατώφλι του 0,9% για την παρουσία ΓΤΟ που δεν είναι σκόπιμη ή είναι τεχνικά αδύνατο να αποφευχθεί.

Υπάρχουν τρόφιμα 100% χωρίς ΓΤΟ;

Θεωρητικά υπάρχουν. Αν ο σπόρος δεν είναι ΓΤ, αν τα διπλανά χωράφια δεν καλλιεργούν ΓΤ προϊόντα, αν κατά τη διάρκεια της συγκομιδής, αποθήκευσης, μεταφοράς δεν γίνει επιμόλυνση με ΓΤ προϊόντα, τότε το προϊόν που θα φτάσει στον καταναλωτή μπορεί να μην περιέχει ούτε ένα μόριο από ΓΤ τρόφιμα.

Στην πράξη, όμως, είναι αδύνατο να διασφαλιστεί το 100%. Όπως όλοι οι έλεγχοι, και οι έλεγχοι που υπάρχουν για την ανίχνευση ΓΤΟ έχουν ένα όριο κάτω από το οποίο δεν μπορούν να ανιχνεύσουν μικροποσότητες ΓΤ υλικού. Άρα όταν ένα τρόφιμο λέμε ότι δεν περιέχει ΓΤΟ εννοούμε “δεν περιέχει ΓΤΟ σε ανιχνεύσιμο επίπεδο”.

Ποια τρόφιμα είναι πάντα χωρίς ΓΤΟ στην Ευρωπαϊκή Ένωση;

Τα τρόφιμα που πωλούνται στην ΕΕ για ανθρώπινη κατανάλωση είναι πάντα ασφαλή, είτε διότι αναγράφουν υποχρεωτικά τα συστατικά εκείνα που προέρχονται από γενετική τροποποίηση (και μπορούμε να εντοπίσουμε αυτά τα προϊόντα και να τα αποφύγουμε) ή επειδή η απουσία ΓΤΟ είναι μέρος των χαρακτηριστικών τους (όπως είναι τα βιολογικής καλλιέργειας).

Για τα παρακάτω τρόφιμα μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι αυτά που επιλέγουμε δεν περιέχουν ΓΤΟ. Αυτό ισχύει ακόμα και αν δεν αναγράφεται η φράση “δεν περιέχει ΓΤΟ” στη συσκευασία τους. Μόνο αν αναγραφουν “Γ.T.” ή "Γ.Τ.Ο." δίπλα στο όνομα κάποιου συστατικού περιέχουν ΓΤ οργανισμούς. Αν αναγράφουν απλώς το όνομα του συστατικού, δεν περιέχουν ΓΤΟ:

τρόφιμα που τα αγοράζουμε σαν ένα μόνο συστατικό: καλαμπόκι, φασόλια σόγιας, άμυλο καλαμποκιού, ζάχαρη από ζαχαρότευτλο, κ.ά.
σύνθετα τρόφιμα που περιέχουν σόγια ή καλαμπόκι ή ελαιοκράμβη (canola) στα συστατικά τους: γάλα σόγιας, τόφου, τέμπε, εντάμαμέ (edamame), καλαμποκογκοφρέτες, προϊόντα από απομονωμένη πρωτεΐνη σόγιας (TVP) όπως είναι ο “κιμάς σόγιας”, κ.ά.
τρόφιμα βιολογικής καλλιέργειας.

Φυτοφαγία και γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα

Η ανάγκη για ΓΤ καλλιέργειες οφείλεται στην ανάγκη για αύξηση των αποδόσεων των εδαφών ώστε να μπορεί να σιτιστεί ο αυξανόμενος παγκόσμιος ανθρώπινος πληθυσμός. Δυστυχώς, όσο αυξάνεται το επίπεδο διαβίωσης τόσο υιοθετείται το τρέχον λάθος μοντέλο διατροφής από όλο και περισσότερους ανθρώπους, με αποτέλεσμα να αυξάνονται ταυτόχρονα και οι απαιτήσεις για παραγωγή ζωοτροφών.

Όμως η καλλιεργήσιμη γη στον πλανήτη είναι περιορισμένη. Οι ΓΤ καλλιέργειες δίνουν μια λύση σε αυτό το πρόβλημα.

Η φυτοφαγική διατροφή βοηθά σε πολλά επίπεδα για την μείωση της ανάγκης για ΓΤ καλλιέργειες.

Σε ατομικό επίπεδο, με την φυτοφαγία δεν καταναλώνουμε ΓΤΟ (έμμεσα μέσω των ζωοτροφών).
Με την φυτοφαγία μειώνουμε την ανάγκη για κτηνοτροφία και έτσι και την ανάγκη για τις τεράστιες καλλιέργειες για γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες που χρησιμοποιούνται ως ζωοτροφές.
Με τη φυτοφαγία μειώνουμε τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις που απαιτούνται παγκοσμίως για την παραγωγή τροφής και άρα την ανάγκη να εντάσσονται όλο και περισσότερα εδάφη σε καθεστώς ΓΤ καλλιέργειας.

Με λίγα λόγια, με τη φυτοφαγία μειώνουμε ενεργά τη ζήτηση για περισσότερη έρευνα σε γενετική τροποποίηση και την ανάγκη για χρήση ΓΤ σπόρων στις καλλιέργειες.