Ε... λοιπόν δεν είμαι ακραία (χορτοφάγος) !

Οι κατηγορίες –χορτοφάγων

Έχει γεμίσει το διαδίκτυο με κείμενα που μας ενημερώνουν για τις μορφές της “χορτοφαγίας”. Από σάιτ που καλύπτουν θέματα υγείας, μέχρι σάιτ τραπεζών, το θέμα έχει γίνει τόσο τρέντυ που έχει γεμίσει ο τόπος με τους ορισμούς των τύπων των χορτοφάγων.

• Χορτοφάγος (vegetarian): Δεν τρώει κρέας.
• Γαλακτο-χορτοφάγος (lacto-vegetarian): Δεν τρώει κρέας, αλλά τρώει γάλα, γιαούρτι, γαλακτοκομικά.
• Ωο-χορτοφάγος (ovo-vegatarian): Δεν τρώει κρέας, αλλά τρώει αυγά.

Σε επόμενη κατηγορία μαθαίνουμε ότι τα ψάρια δεν είναι φτιαγμένα από κρέας. Άρα χρειαζόμαστε και άλλη μία κατηγορία:

• Ψαρο-χορτοφάγος (pesco-vegetarian ή pescatarian): Δεν τρώει κρέας από ζώα ξηράς, αλλά τρώει κρέας από ζώα (θηλαστικά και μη) που ζουν στη θάλασσα.

Μερικά κείμενα τολμούν να τιμήσουν και όσους απολαμβάνουν συνδυασμούς από μη κρεάτινα ζωικά προϊόντα. Τριπλοί συνδυασμοί:

• Γαλακτο-ωο-χορτοφάγος (lacto-ovo-vegetarian): Δεν τρώει κρέας, αλλά τρώει γάλα, γιαούρτι, γαλακτοκομικά, αυγά.
• Γαλακτο-ψαρο-χορτοφάγος (lacto-pescatarian): Δεν τρώει κρέας, αλλά τρώει ψάρια και γαλακτοκομικά.
• Ωο-ψαρο-χορτοφάγος (ovo-pescatarian): Δεν τρώει κρέας, αλλά τρώει αυγά και ψάρια.

Να και ένας τετραπλός συνδυασμός, που περιγράφει αρκετά συνηθισμένες προτιμήσεις:

• Γαλακτο-ωο-ψαρο-χορτοφάγος (lacto-ovo-pesco-vegetarian ή πιο απλά lacto-ovo-pescatarian)

Υπάρχουν και άλλες προτιμήσεις που δεν τις τιμούμε με λέξη. Θα πρέπει – προκειμένου να είμαστε δίκαιοι προς όλους όσους απολαμβάνουν κάποια ζωικά τρόφιμα αλλά όχι κάποια άλλα – να τις εγκαταστήσουμε και αυτές στο λεξιλόγιό μας. Αποτελούν συνηθισμένες κατηγορίες προτιμήσεων που δικαιούνται και αυτές λίγη αναγνώριση:

• Μελο-χορτοφάγος
• Μελο-λακτο-χορτοφάγος
• Μελο-ωο-χορτοφάγος
• Μελο-ψαρο-χορτοφάγος
• Μελο-λακτο-ωο-χορτοφάγος
• Μελο-λακτο-ψαρο-χορτοφάγος
• Μελο-ωο-ψαρο-χορτοφάγος
• Μελο-λακτο-ωο-ψαρο-χορτοφάγος

Αντιστοίχως για τη γύρη (και αυτή είναι προϊόν των μελισσών: δεν μαζεύεται από τους ανθρώπους αλλά από μέλισσες).

Σε κάποιες λίστες μαθαίνουμε επίσης ότι υπάρχει κρέας και κρέας:

• Πτηνο-χορτοφάγος (pollo-vegetarian): Μπορεί να καταναλώνει ή όχι άλλα ζωικά προϊόντα (ψάρια, μέλι, γάλα, αυγά) αλλά δεν καταναλώνει “κόκκινο” κρέας.

Αφήνω ως άσκηση στους αναγνώστες να βρουν όλες τις πιθανές παραλλαγές του πουλερικο-χορτοφάγου.

Και σύντομα θα υπάρξουν κατηγορίες με το συνθετικό εντομο-, σκουληκο-, και (γιατί όχι;) ερπετο-, π.χ.

• Εντομο-χορτοφάγος (entomo-vegetarian): Καταναλώνει ολόκληρα (κρέας, εντόσθια, κεραίες, μάτια, κ.λπ.) έντομα (ιπτάμενα ή μη, π.χ. ακρίδες και μυρμήγκια) αλλά δεν καταναλώνει (κόκκινο ή λευκό) κρέας από άλλα ζώα στεριάς ή θάλασσας ή αέρα.
• Σκουληκο-χορτοφάγος (worm-vegetarian): Καταναλώνει ολόκληρα (όχι μόνο το κρέας τους) μαλακά ζωάκια (γυμνά και μη) αλλά δεν καταναλώνει κόκκινο κρέας, λευκό κρέας, ή κρέας από άλλα ζώα στεριάς ή θάλασσας ή ζώα του αέρα (μεγάλα όπως τα πουλιά, ή μικρά όπως οι ακρίδες).
• Ερπετο-χορτοφάγος: Καταναλώνει ζώα της γης που έρπονται (μεγάλα και μικρά, αλλά όχι μια σταλιά όπως τα σκουλήκια) αλλά δεν καταναλώνει κρέας από άλλα ζώα στεριάς ή θάλασσας ή αέρα.

Εννοείται ότι περιμένουμε τους νέους όρους και τους συνδυασμούς τους με ανυπομονησία, καθώς στην αγορά αρχίζουμε να βλέπουμε προϊόντα με άλευρα εντόμων και άλλα super-foods.

Τελευταία έχει εμφανιστεί και άλλη μία κατηγορία:

• Φλεξιτέριαν ή μισο-βετζετέριαν (flexible vegetarian, flexitarian, semi-vegetarian): Η πιο ευέλικτη μορφή από όλες. Δεν υπόσχεται τίποτα για το τί θα φάει, δεν υποστηρίζει τίποτα σε σχέση με τις ηθικές υποχρεώσεις μας προς τα ζώα. Με λίγα λόγια: αναγνωρίζω τα οφέλη των φυτικών τροφίμων, αλλά αν βρεθώ σε ένα σπίτι ή εστιατόριο και δεν υπάρχει φυτοφαγικό φαγητό, θα φάω, δεν θα το κάνω θέμα. Όπως και όλες οι παραπάνω δεν απορρέει από κάποιον συλλογισμό ή δέσμευση σχετικά με την ηθική αντιμετώπιση των ζώων. Παρόλα αυτά και αυτή η ομάδα έχει αποκτήσει τον δικό της όρο.

Ίσως το σκεπτικό του flexitarianism είναι το πιο ειλικρινές και εσωτερικά συνεπές από το σκεπτικό όλων των παραπάνω κατηγοριών χορτοφάγων. Υποδηλώνει μια συμπεριφορά που είναι σχετικά σταθερή μέσα στον χρόνο και – κυρίως – δεν κάνει διακρίσεις μεταξύ των ειδών ζώων.

Τι βλέπει ένας βίγκαν σε αυτούς τους όρους;

Το τελευταίο συνθετικό (το “χορτοφάγος”) δηλώνει απουσία κάποιων τροφίμων, και όλα τα πρώτα συνθετικά δηλώνουν παρουσία. Όμως, τα τρόφιμα που λείπουν και αυτά που καταναλώνονται από κάθε τύπο χορτοφάγου έχουν μία σημαντική ομοιότητα: προέρχονται από ζώα. Σε αυτό το σημείο μπορεί κανείς να αναρωτηθεί:

Μια διαφορά και μια ομοιότητα μεταξύ των κατηγοριών χορτοφάγων

Συνεπώς, μια σημαντική διαφορά μεταξύ των βίγκαν και των άλλων μορφών χορτοφάγων είναι ότι οι πρώτοι στηρίζουν την απόφασή τους σε έναν ηθικό συλλογισμό, σε μια απόφαση και δέσμευση για το πώς πρέπει να φερόμαστε στα ζώα – ενώ οι άλλες μορφές χορτοφάγων την στηρίζουν σε συνήθεια, ευκολία, προτιμήσεις.

Όλες οι κατηγορίες χορτοφάγων έχουν μία ακόμα σημαντική ομοιότητα. Όλες οι κατηγορίες μπορούν να φάνε αμιγώς φυτοφαγικά (δηλ. βίγκαν) φαγητά. Τα βίγκαν φαγητά είναι η λύση αν στην παρέα μας έχουμε οποιαδήποτε κατηγορία. Άρα πρακτικώς οι κατηγορίες όσον αφορά στην ηθική διάσταση της διατροφής είναι δύο: βίγκαν και όχι βίγκαν (vegan και nonvegan).

Χρειαζόμαστε μόνο τέσσερις όρους

Θα επιχειρήσω να προσφέρω μία διαφορετική και πιο απλή ομάδα όρων που πιστεύω ότι θα πρέπει να αντικαταστήσουν όλες τις τωρινές αποχρώσεις του “χορτοφάγου”.

Χορτοφάγος: τρώει μόνο φυτικά τρόφιμα. Κανονικά θα έπρεπε να σημαίνει ό,τι σημαίνει η λέξη “βίγκαν” σήμερα – αυτή φαίνεται να ήταν η αρχική πρόθεση των δημιουργών της Vegetarian Society το 1847 όταν αναφέρονται σε “πραγματικό πολιτισμό”. Έναν αιώνα αργότερα, η πρόθεση των ιδρυτών της Vegan Society to 1944 ήταν ο όρος vegan να δείχνει “την αρχή και το τέλος (τον σκοπό) των βετζετέριαν”. Επίσης, επειδή τα χόρτα είναι υποσύνολο των φυτών (και επειδή οι βίγκαν δεν τρώνε μόνο χόρτα), καλύτερη λέξη θα ήταν η λέξη “φυτοφάγος”. Αλλά δεν θα σταθώ σε αυτό.

Βίγκαν: τρώει μόνο φυτικά τρόφιμα και επιπλέον δεν χρησιμοποιεί ζώα για ένδυση, αναψυχή, ή άλλους σκοπούς. Ο πραγματικός πολιτισμός σε κάθε έκφραση της καθημερινότητας.

Whole Food Plant Based (WFPB): μια διατροφή που απορρέει από επιστημονικά ευρήματα για τη σχέση διατροφής και υγείας. Είναι μια διατροφή χαμηλή σε πρωτεΐνη, χαμηλή σε λίπος, και πλούσια σε φυτικά τρόφιμα στην πλήρη (μη επεξεργασμένη) μορφή τους. Ο άνθρωπος που ακολουθεί WFPB διατροφή μπορεί να τρώει 100% φυτικά τρόφιμα, μπορεί να τρώει λιγότερο. Όμως τρώει φυτικά τρόφιμα για τα οφέλη στην υγεία, όχι γιατί θεωρεί ότι τα ζώα ανήκουν στην ηθική μας κοινότητα και έχουν δικαίωμα στη ζωή τους. Ακόμα και αν ο WFPB τρώει 100% φυτικά τρόφιμα, ο όρος δεν μας λέει τίποτα για τα ρούχα, τα παπούτσια, τα απορρυπαντικά, τη χρήση ζώων για ψυχαγωγία και άλλους σκοπούς. Δεν υπάρχει ηθική βάση στο να γίνει κανείς WFPB – υπάρχει όμως επιστημονική βάση: όσο πιο κοντά στο 100%, τόσο πιο υγιεινή η διατροφή.

Vegan στην καρδιά, αλλά όχι ακόμα στην πράξη (Vegan at Heart): Όλοι όσοι θεωρούν ότι έχουμε υποχρέωση προς τα ζώα να μην τα ταλαιπωρούμε, να μην τα χρησιμοποιούμε, να μην τα σκοτώνουμε για δικούς μας σκοπούς, αλλά δεν έχουν καταφέρει ακόμα να γίνουν βίγκαν ενώ το θέλουν πραγματικά στην καρδιά τους. Άνθρωποι που ζουν εξαρτημένοι από άλλους, άνθρωποι που ζουν σε αντίξοες συνθήκες, άνθρωποι από όλες τις κατηγορίες κάτι-χορτοφάγων αλλά και όσοι δεν έχουν τολμήσει καν να σκεφτούν ότι είναι εφικτό να ζήσουν ως βίγκαν, μπορούν να βρουν μια βίγκαν αγκαλιά, υποστήριξη, και έναν κοινό στόχο μέσα σε αυτήν την κατηγορία.

Και – μεταξύ μας – αν δεν ζεις σε δομή όπου άλλοι αποφασίζουν τι θα φάς (π.χ. οίκοι ευγηρίας, πλοία), είναι εύκολο να είσαι βίγκαν, αν το θελήσεις. Όσο εύκολο είναι να φας φάβα και ρύζι σε ένα εστιατόριο ή να διαλέξεις μια νηστίσιμη σπανακόπιτα στο δρόμο για τη δουλειά, ή να φας διπλή δόση λαχανικών (π.χ. αρακά) σε ένα σπίτι που μαγειρεύονται ζωικά. Όλοι οι βίγκαν που έχουν πάει στο στρατό είναι ζωντανές αποδείξεις ότι ακόμα και εκεί είναι εύκολο να είσαι βίγκαν – αν το θελήσεις.

Και ο σκέτος “plant-based” τί είναι;

Ο όρος είναι κενός περιεχομένου. Είναι κάποιος που θέλει να γίνει αρεστός στους βίγκαν, ή να φανεί πιο προχωρημένος στον κύκλο του. Δεν βρίσκω άλλη εξήγηση για να χρησιμοποιεί κανείς αυτόν τον όρο. Plant based σημαίνει “με βάση” τα φυτά.

• Plant-based είναι ένα μπιφτέκι με 49% βοδινό και 51% φακές.
• Plant-based είναι ένα μπιφτέκι από φακές που ψήνεται πάνω στα ζουμιά του μοσχαρίσιου.
• Plant-based είναι μια διατροφή 100% φυτική, που όμως είναι γεμάτη με επεξεργασμένα φυτικά προϊόντα, πολύ λάδι, πολλή πρωτεΐνη (επειδή νομίζουμε ότι λείπει από την φυτοφαγία), πολύ αλάτι.

Συνεπώς, plant-based είμαστε όλοι μας εξ ορισμού. Δεν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς να καταναλώνουμε τις περισσότερες θερμίδες μας από φυτικά τρόφιμα. Αν θέλει κανείς να μιλήσει για 100% φυτική διατροφή η οποία δεν είναι απαραιτήτως με πλήρη τρόφιμα, μπορεί να χρησιμοποιήσει τον όρο “100% φυτικό” (“plants-only”).

Πάμε τώρα στην καλύτερη κατηγορία από όλες. Αυτήν που διαβάζω συχνά σε άρθρα και σε ετικέτες τροφίμων ως (άκουσον άκουσον):

• Ακραιφνής (ή ακραίος) χορτοφάγος (vegan): δεν τρώει/χρησιμοποιεί κανένα ζωικό προϊόν (ούτε μέλι, ούτε ψάρια, ούτε κότες, ούτε αυγά, ούτε γάλα, ούτε σκουλήκια, ούτε σαλιγκάρια, ούτε έντομα, ούτε μύδια, ούτε στρείδια, ούτε σφουγγάρια)

Αυτός λοιπόν, είναι ο βίγκαν.

Τί ακριβώς είναι ακραίο;

Δεν μπορεί να θεωρείται ακραίο κάτι το οποίο είναι επιθυμητό επί της αρχής από τον περισσότερο κόσμο, κάτι που είναι συμβατό με την συμπόνοια, την αλληλεγγύη, την προστασία των ζώων, με αρχές και ιδανικά που διδάσκουμε στα παιδιά μας σε όλα τα σχολεία.

Δεν μπορεί να θεωρείται ακραίο κάτι το οποίο εναντιώνεται με καθαρότητα στη χρήση των αδύναμων και όσων δεν έχουν φωνή, χωρίς διακρίσεις, χωρίς εξαιρέσεις.

Αν κάτι είναι ακραίο, αυτό είναι το να σκοτώνεις και μάλιστα με πρόθεση, όχι το να απέχεις από το να σκοτώνεις. Ακραίο είναι το να φέρνεις κάποιον στη ζωή με πρόθεση να τον σκοτώσεις. Ακραίο είναι να παρεμβαίνεις στον δεσμό μητέρας και παιδιού απομακρύνοντας με βία το παιδί από τη μητέρα. Ακραίο είναι να χαϊδεύεις ένα ζώο για να σε εμπιστευθεί και να είναι ήρεμο καθώς το σκοτώνεις για να το φας. Και άλλα πολλά, που αποτελούν συνηθισμένες πρακτικές στις μεγάλες φάρμες, στην αυλή της γιαγιάς, ακόμα και μέσα στα σπίτια μας.

Μέχρι λοιπόν η λέξη “χορτοφαγία” να αποκτήσει την αξία που της ανήκει, αντί για “ακραία” ή “ακραιφνή” χορτοφαγία είναι καλύτερο να χρησιμοποιούμε τους όρους “κανονική χορτοφαγία” ή “καθαρή χορτοφαγία” – ή απλώς, βίγκαν.

Στον βαθμό που ο καθένας έχει δικαίωμα να αυτοπροσδιορίζεται ακόμα και με βάση τις γευστικές προτιμήσεις του/της σε τρόφιμα ζωικής προέλευσης, έχω και γω το δικαίωμα να αυτοπροσδιοριστώ: Παρακαλώ να μην με αποκαλείτε “ακραιφνή” χορτοφάγο, να μην με αποκαλείτε “ακραία” χορτοφάγο. Είμαι “κανονική” χορτοφάγος – είμαι βίγκαν.

© Vegan Mama & Vegan Times 27-10-2022