Vegan (βίγκαν) διατροφή σε παιδιά: Μύθοι και αλήθειες

Πώς θα πρέπει να αποφασίζουμε για το αν είναι τελικά ασφαλής η βίγκαν διατροφή για παιδιά;

Σίγουρα όχι με το cherry-picking μελετών και ανωνύμων άρθρων στο διαδίκτυο, δύο σφάλματα στα οποία υποπίπτει το κείμενο της κ. Γκούμα, η οποία, για να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι είναι μάλλον μη ασφαλής η βίγκαν διατροφή για παιδιά, χρησιμοποίησε ελάχιστες πηγές, όχι όλες επιστημονικές, και μάλιστα εστίασε μόνο στα μέρη τους που αφορούν στις πιθανότητες ελλείψεων και όχι στα οφέλη.

Μία από αυτές τις πηγές είναι η γνώμη της Βασιλικής Ακαδημίας Ιατρικής του Βελγίου (ARMB) που δημοσιοποιήθηκε τον Μάιο του 2019 – η αρθρογράφος δεν παρέθεσε δυστυχώς το λινκ για την διαβάσουμε, αλλά παρέθεσε 2^ο χέρι πληροφορίες από ένα ειδησεογραφικό σάιτ. Από όσο γνωρίζω (το έγγραφο δεν φαίνεται πλέον διαθέσιμο online, αλλά το είχα διαβάσει όταν εκδόθηκε), η αρχική έκδοση του εγγράφου είχε μόλις 13 επιστημονικές αναφορές ενώ η βελτιωμένη έκδοσή του περιείχε περισσότερες. Γιατροί, επαγγελματίες υγείας, και ιατρικές ενώσεις και από τις δύο πλευρές του Ατλαντικού καταδίκασαν την γνώμη της ARMB ως (α) εσφαλμένη (ότι δηλ. δεν έχει κάνει σωστή χρήση των υφιστάμενων ερευνών) και (β) παραπλανητική. Είναι ενδιαφέρον να διαβάσουμε την επιστολή της PCRM και την συνέντευξη δύο επαγγελματιών υγείας από το Βέλγιο που αντέδρασαν σε εκείνο το κείμενο (Physicians Committee for Responsible Medicine (PCRM), 2019; Risos and Devillers, 2019).

Τί λένε επίσημοι φορείς για την βίγκαν διατροφή σε παιδιά;

Ένας πιο ασφαλής τρόπος για να αποφασίσει ο κάθε γονέας τί είναι καλύτερο για το παιδί του είναι να διαβάσει τις συστάσεις έγκυρων και μεγάλων φορέων, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και Ενώσεις Ιατρών και Διαιτολόγων διαφόρων χωρών, για τις θέσεις των οποίων δεν έχει υπάρξει διαφωνία – και να βγάλει τα συμπεράσματά του.

Ας πάμε λοιπόν να δούμε άλλες επίσημες θέσεις που δεν έχουν ξεσηκώσει κύμα διαφωνιών.

Αυτές είναι οι επίσημες θέσεις των Ενώσεων Διαιτολόγων των ΗΠΑ και του Καναδά (από το 2003), της Ένωσης Παιδιάτρων Καναδά (από το 2010), και της Ένωσης Διαιτολόγων της Μεγάλης Βρετανίας (2021), οι οποίες υποστηρίζουν ότι όχι μόνο ότι είναι ασφαλής για παιδιά η αμιγώς φυτοφαγική διατροφή, αλλά έχει και πλεονεκτήματα (American Dietetic Association and Dietitians of Canada, 2003; Amit, Canadian Paediatric Society, and Community Paediatrics Committee, 2010; Melina, Craig and Levin, 2016; British Dietetic Association, 2021).

Πέραν των παραπάνω, πολλοί άλλοι φορείς, που απαρτίζονται από ιατρούς, επιστήμονες, και άλλους επαγγελματίες υγείας συνιστούν την βίγκαν διατροφή για όλες τις ηλικίες. Μεταξύ αυτών:

• Physicians Committee for Responsible Medicine,
• American College of Lifestyle Medicine,
• Plant-Based Health Professionals UK,
• T. Colin Campbell Center for Nutrition Studies.

Δεν μπορεί κανείς να φανταστεί ότι οι παραπάνω ενώσεις επαγγελματιών υγείας θέλουν το κακό των παιδιών μας ή είναι μαζικά παραπληροφορημένοι. Σαφώς, όλες οι ενώσεις επαγγελματιών αναγράφουν ότι η διατροφή των παιδιών πρέπει να είναι κατάλληλα σχεδιασμένη. Αυτό είναι λογικό και ισχύει για όλα τα παιδιά, ανεξαρτήτως του είδους διατροφής που ακολουθούν.

Με λίγα λόγια, όλα τα παιδιά πρέπει να έχουν καλά σχεδιασμένη διατροφή, όχι μόνο τα βίγκαν παιδιά. Αυτό λένε οι οργανισμοί, αλλά αυτό λέει και η κοινή λογική. Επίσης, άλλες ελλείψεις είναι πιο πιθανές στα παμφάγα παιδιά αν η διατροφή τους δεν είναι καλά σχεδιασμένη, άλλες ελλείψεις είναι πιο πιθανές στα βίγκαν παιδιά αν η διατροφή τους δεν είναι καλά σχεδιασμένη.

Τί θα πει “καλά σχεδιασμένη”; Αντίθετα με ό,τι μπορεί να πιστεύει όποιος δεν έχει ασχοληθεί με την βίγκαν διατροφή, ο σχεδιασμός μιας υγιεινής βίγκαν διατροφής δεν απαιτεί ούτε μαγικές δυνάμεις, ούτε σπάνιες ικανότητες, ούτε συνεχή καθοδήγηση από ειδικούς, ούτε περίπλοκους υπολογισμούς από τους γονείς. Απαιτεί μια σχετική ποικιλία τροφίμων από τις πέντε ομάδες (όσπρια, λαχανικά, φρούτα, δημητριακά, ξηρούς καρπούς), και ελαχιστοποίηση των junk foods.

Τί λέει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας για την υγιεινή διατροφή για παιδιά;

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας είναι ένας οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών που έχει στόχο την προαγωγή της υγείας για όλους τους ανθρώπους σε όλον τον πλανήτη.

Στην περιγραφή της υγιεινής διατροφής για ενήλικες τα ζωικά τρόφιμα δεν αναφέρονται στα βασικά συστατικά της υγιεινής διατροφής. Τα τρόφιμα που συνθέτουν την υγιεινή διατροφή είναι όλα φυτικής προέλευσης. Οι συστάσεις για τα παιδιά είναι ίδιες με των ενηλίκων με επιπλέον συστάσεις για θηλασμό έως τα 2 έτη ή παραπάνω, και αποφυγή αλατιού και ζάχαρης. Τόσο απλά (WHO, 2018).

Αυτολεξεί:

«Η υγιεινή διατροφή περιλαμβάνει τα ακόλουθα:

1. Φρούτα, λαχανικά, όσπρια (π.χ. φακές και φασόλια), ξηρούς καρπούς και πλήρη δημητριακά (π.χ. ακατέργαστο καλαμπόκι, κεχρί, βρώμη, σιτάρι, καστανό ρύζι).
2. Τουλάχιστον 400 γραμμάρια φρούτων και λαχανικών την ημέρα (μη συνυπολογιζομένων των αμυλούχων ριζών όπως οι πατάτες).
3. Θερμίδες από ελεύθερα σάκχαρα λιγότερες από 10% (και ιδανικά λιγότερες από 5%) των συνολικών θερμίδων της ημέρας.
4. Θερμίδες από λίπη και έλαια λιγότερες του 30% των συνολικών θερμίδων της ημέρας, θερμίδες από κορεσμένα λίπη λιγότερες του 10%, και θερμίδες από τρανς λίπη λιγότερες του 1%. Αναφέρεται εδώ ότι τα ακόρεστα λίπη (που κυρίως βρίσκονται σε φυτικά τρόφιμα) είναι προτιμώτερα από τα κορεσμένα (που κυρίως βρίσκονται στο "λιπαρό κρέας, βούτυρο, φοινικέλαιο και λάδι καρύδας, στην κρέμα, στο τυρί, στο γκι και στο λαρδί") και φυσικά προτιμότερα από τα τρανς λιπαρά όλων των ειδών που βρίσκονται τόσο σε επεξεργασμένα τρόφιμα όσο και στο κρέας και το γάλα μηρυκαστικών ζώων.
5. Λιγότερα από 5 γραμμάρια αλατιού την ημέρα.»

Συνοψίζοντας: Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας δεν θέτει κανένα κάτω όριο ζωικών προϊόντων ως επιθυμητό ή απαραίτητο. Τα τρόφιμα ζωικής προέλευσης εμφανίζονται μόνο στις κατηγορίες τροφίμων που πρέπει να μειωθούν.

Οι ΗΠΑ για την βίγκαν διατροφή

Τα Εθνικά Ιδρύματα Υγείας των ΗΠΑ (National Institutes of Health, NIH), είναι ο επίσημος φορέας έρευνας για την υγεία των ΗΠΑ. Η θέση των NIH για τη διατροφή συνοψίζεται στο ότι οι άνθρωποι κάθε ηλικίας που ακολουθούν φυτοφαγικές διατροφές μπορούν να λάβουν όλα τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζονται. Μάλιστα επισημαίνουν και τα οφέλη της φυτοφαγίας στην υγεία (National Institutes of Health (U.S.), 2017).

Οι Διατροφικές Οδηγίες των ΗΠΑ εκδίδονται κάθε 5 έτη μετά από διαβούλευση και εκτενή μελέτη της βιβλιογραφίας. Για πρώτη φορά το 2020 περιέχουν οδηγίες για παιδιά από 6 μηνών και άνω καθώς και για εγκύους. Με βάση αυτές τις Οδηγίες σχεδιάζονται τα προγράμματα διατροφής στα σχολεία όπου σιτίζονται πάνω από 30.000.000 μαθητές την ημέρα.

Οι Διατροφικές Οδηγίες του 2020 ούτε επιβάλλουν, ούτε προτείνουν ένα ελάχιστο όριο από ζωικά τρόφιμα για βέλτιστη υγεία. Στα παραρτήματα των Οδηγιών παρατίθενται τρία υγιεινά διατροφικά πρότυπα (το αμερικανικό, το φυτοφαγικό, το μεσογειακό) βασισμένα στην συνηθισμένη κατανάλωση όσων τα ακολουθούν, ώστε να είναι κοντά σε αυτό που ακολουθούν οι άνθρωποι. Παρέχονται επίσης οι αντιστοιχίσεις όλων των ζωικών τροφίμων με φυτικά (U.S. Department of Agriculture and U.S. Department of Health and Human Services, 2020, Πίνακας Α3-2, σελ. 145), οι οποίες ισχύουν και για τα τρία διατροφικά πρότυπα (βλ. παρακάτω).

Συγκεκριμένα για τις ηλικίες από 6 έως 12 μηνών δεν αναφέρεται καμμία προειδοποίηση για βίγκαν διατροφή – ίσα ίσα, αναφέρεται ότι τα τρόφιμα που καταναλώνονται συμπληρωματικά προς τον θηλασμό ή τη βρεφική φόρμουλα πρέπει να είναι “με μεγάλη θρεπτική πυκνότητα”. Για τις βίγκαν εγκύους, δεν γίνεται η σύσταση να μην ακολουθούν βίγκαν διατροφή, αλλά συνιστάται να παρακολουθούνται από επαγγελματία υγείας για να εντοπιστούν τυχόν διατροφικές ελλείψεις σε σίδηρο, Β12, ή άλλα θρεπτικά συστατικά (σ. 56). Γνωρίζουμε ότι όλες οι έγκυες γυναίκες πρέπει να παρακολουθούνται για διατροφικές ελλείψεις, και ότι η έλλειψη σιδήρου είναι αρκετά συνηθισμένη σε παμφάγες εγκύους.

Συνοψίζοντας: Στις Διατροφικές Οδηγίες των ΗΠΑ δεν υπάρχει καμμία νύξη για “επικινδυνότητα” της βίγκαν διατροφής.

Τόσο στο κείμενο (σ. 31-35) όσο και στα παραρτήματα των ενδεικτικών πινάκων υγιεινής διατροφής, το γάλα σόγιας που έχει επιφορτιστεί με ασβέστιο αναφέρεται ως είδος γαλακτοκομικών, και τα όσπρια και το τόφου ως είδος πρωτεϊνούχων τροφίμων. Παρατίθενται επίσης οι ποσότητες που αντιστοιχούν σε μία μικρομερίδα: 1 ουγγιά (28 γρ.) άπαχου κρέατος ισοδυναμεί με ¼ της κούπας μαγειρεμένα όσπρια ή τόφου, ή 1 κουτ. σούπας βούτυρο καρπών/σπόρων, ή μισή ουγγιά ξηρών καρπών (U.S. Department of Agriculture and U.S. Department of Health and Human Services, 2020).

Παρόμοιες προβλέψεις για αντικαταστάσεις από όσους ακολουθούν βίγκαν διατροφή υπάρχουν από τις Διατροφικές Οδηγίες του 2005 με τη σημείωση ότι και αυτές οι διατροφές μπορούν να είναι διατροφικά επαρκείς (U.S. Department of Health and Human Services and U.S. Department of Agriculture, 2005, 2015; U.S. Department of Agriculture and U.S. Department of Health and Human Services, 2010).

Η άγνοια και η άρνηση καταπατούν θεμελιώδη δικαιώματα ενηλίκων και παιδιών

Ατελώς τεκμηριωμένες και μεροληπτικές απόψεις όπως του άρθρου δεν είναι ασυνήθιστο να ακούμε. Ο καθένας μπορεί να ασχοληθεί επιφανειακά με ένα θέμα και να γράψει ένα κείμενο. Υπάρχει ελευθερία λόγου, άλλωστε.

Όμως, ως μητέρα δύο βίγκαν παιδιών, αυτό που βρήκα πιο επικίνδυνο είναι το ότι στο άρθρο γίνεται η ακόλουθη δήλωση:

Μερικά ακόμα δικαιώματα που καταπατούνται

"Κανένα παιδί δεν πρέπει να υπόκειται σε διακριτική μεταχείριση χωρίς λόγο."

Παραβιάζεται αυτό το δικαίωμα; Ας ρωτήσουμε όλα τα υγιή και ασυμπτωματικά παιδιά και βρέφη που έχουν υποστεί αιματολογικές εξετάσεις, συχνά χωρίς την παρουσία του γονέως, απλώς διότι ο παιδίατρος δεν είναι ενημερωμένος για την βίγκαν διατροφή και παραγγέλνει αιματολογικές εξετάσεις χωρίς να υπάρχουν κλινικά συμπτώματα προς διερεύνηση.

Ας ρωτήσουμε επίσης όλα τα παιδιά που επιθυμούν να είναι βίγκαν αλλά ουσιαστικά εμποδίζονται από κακώς ενημερωμένους εκπαιδευτικούς στους παιδικούς σταθμούς και τα σχολεία να ενταχθούν ομαλά στη σχολική κοινότητα. Τους ίδιους εκπαιδευτικούς στους οποίους εναποθέτουμε τις ελπίδες μας να διδάξουν τον σεβασμό στη διαφορετικότητα.

"Τα παιδιά έχουν το δικαίωμα να λένε τη γνώμη τους για θέματα που τους αφορούν. Οι ενήλικες θα πρέπει να ακούνε και αντιμετωπίζουν τα παιδιά με σοβαρότητα." και "Τα παιδιά μπορούν να επιλέγουν τις δικές τους σκέψεις, γνώμες, θρησκεία."

Παραβιάζονται αυτά τα δύο δικαιώματα; Ας ρωτήσουμε τα παιδιά που έχουν εκδηλώσει την επιθυμία να γίνουν βίγκαν ή που η αυθόρμητη αντίδρασή τους είναι να μην θέλουν να προκαλούν κακό σε ζώα, και που οι γονείς τους, αντί να ενημερωθούν για το πώς να τους προσφέρουν βίγκαν διατροφή, κρύβουν ζωικά προϊόντα ακόμα και μέσα στα μπισκότα τους, με την ανοχή ή παραίνεση του παιδιάτρου.

"Όλοι οι ενήλικες και τα παιδιά θα πρέπει να έχουν πληροφόρηση για το πώς να παραμείνουν ασφαλείς και υγιείς."

Παραβιάζεται αυτό το δικαίωμα; Ας ρωτήσουμε τα παιδιά και τους γονείς που έχουν παιδιάτρους που δεν σέβονται τις επιθυμίες παιδιών και γονέων ώστε να προσπαθήσουν να ενημερωθούν για να υποστηρίξουν κατάλληλα τους γονείς, και έτσι καταστρατηγούν μία από τις 4 βασικές αρχές της ιατρικής ηθικής (την Αυτονομία του ασθενούς), και ασκούν medical bullying σε γονείς και παιδιά.

Εν κατακλείδι

Ο μεγαλύτερος όγκος της βιβλιογραφίας και τοποθετήσεις όλο και περισσότερων επιστημονικών φορέων υποδεικνύουν ότι η αμιγώς φυτοφαγική διατροφή είναι όχι μόνο ασφαλής, αλλά και ωφέλιμη στη μακροχρόνια υγεία. Σαφώς, υπάρχουν ακόμα οπισθοδρομικοί οργανισμοί και επιστήμονες που δεν έχουν ενημερωθεί σφαιρικά και χωρίς προκαταλήψεις. Πάντως, ακόμα και οι πιο “συντηρητικές” Διατροφικές Οδηγίες, αυτές των ΗΠΑ, αναφέρουν την βίγκαν διατροφή ως μία από τις δύο εναλλακτικές μορφές υγιεινής διατροφής που είναι κατάλληλη για βρέφη και παιδιά.

Ελπίζω τα παραπάνω να έχουν βοηθήσει λίγο προς την κατεύθυνση της πιο σφαιρικής ενημέρωσης σχετικά με την ασφάλεια της βίγκαν διατροφή σε παιδιά.

Επί του πρακτέου

Αν – ως ενήλικες – μας ενδιαφέρει να διασφαλίσουμε τα μακροχρόνια συμφέροντα των παιδιών και να σεβαστούμε τη γνώμη τους, θα πρέπει να ενημερωθούμε σχετικά με την υγιεινή φυτοφαγική διατροφή.

Θα πρέπει να πάψουμε να τους λέμε ψέματα για το από πού έρχεται το φαγητό τους· και θα πρέπει να ενημερωθούμε για να τα βοηθήσουμε να φάνε με τρόπο που δεν υποσκάπτεται η μελλοντική τους υγεία και η υγεία του πλανήτη στον οποίον θα ζήσουν. Δεν υπάρχει πιο αλαζονική συμπεριφορά από το να αγνοούμε τις μακροχρόνιες συνέπειες της τροφής που τα ταΐζουμε και να στομώνουμε την έμφυτη ευαισθησία και ενσυναίσθησή τους. Και αν δεν γνωρίζουμε πώς να τους προσφέρουμε μια υγιεινή βίγκαν διατροφή, θα πρέπει να βάλουμε τη συνήθεια και τις προκαταλήψεις στην άκρη και να μάθουμε.

Τους το οφείλουμε. Είναι δικαίωμά τους.

Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο online περιοδικό In2life στις 30 Νοεμβρίου 2022, ως απάντηση σε άποψη που διατυπώθηκε για τον βιγκανισμό και τα παιδιά στο ίδιο περιοδικό. 

© Αναστασία Ψειρίδου & Vegan Times 10-12-2022

Πηγές

1. American Dietetic Association and Dietitians of Canada (2003) ‘Position of the American Dietetic Association and Dietitians of Canada: Vegetarian diets’, Journal of the American Dietetic Association, 103(6), pp. 748–765. Available at: https://doi.org/10.1053/jada.2003.50142
2. Amit, M., Canadian Paediatric Society, and Community Paediatrics Committee (2010) ‘Vegetarian diets in children and adolescents’, Paediatrics & Child Health, 15(5), pp. 303–314. Available at: https://doi.org/10.1093/pch/15.5.303
3. British Dietetic Association (2021) ‘Vegetarian, vegan and plant-based diet: Food Fact Sheet’. Available at: https://www.bda.uk.com/resource/vegetarian-vegan-plant-based-diet.html
4. Eat for health: Australian dietary guidelines ; providing the scientific evidence for healthier Australian diets (2013). Canberra, A.C.T.: National Health and Medical Research Council.
5. Kovacs, B. et al. (2021) ‘The carbon footprint of dietary guidelines around the world: a seven country modeling study’, Nutrition Journal, 20(1). Available at: https://doi.org/10.1186/s12937-021-00669-6
6. Melina, V., Craig, W. and Levin, S. (2016) ‘Position of the Academy of Nutrition and Dietetics: Vegetarian Diets’, Journal of the Academy of Nutrition and Dietetics, 116(12), pp. 1970–1980. Available at: https://doi.org/10.1016/j.jand.2016.09.025
7. National Institutes of Health (U.S.) (2017) Digging a Vegetarian Diet: Plant-Based Eating Can Reap Rewards, NIH News in Health. Available at: https://newsinhealth.nih.gov/2012/07/digging-vegetarian-diet (Accessed: 21 November 2022)
8. Physicians Committee for Responsible Medicine (PCRM) (2019) U.S. Doctors Blast Belgian Misinformation on Vegan Diets. Available at: https://www.pcrm.org/news/news-releases/us-doctors-blast-belgian-misinformation-vegan-diets (Accessed: 22 November 2022)
9. Risos, L. and Devillers, C. (2019) ‘Femmes enceintes et enfants végétaliens’. Available at: https://lamorce.co/femmes-enceintes-et-enfants-vegetaliens-quand-lacademie-royale-de-medecine-de-belgique-se-plante/ (Accessed: 22 November 2022)
10. Schwingshackl, L., Watzl, B. and Meerpohl, J.J. (2020) ‘The healthiness and sustainability of food based dietary guidelines’, BMJ, 370, p. m2417. Available at: https://doi.org/10.1136/bmj.m2417
11. Springmann, M. et al. (2016) ‘Analysis and valuation of the health and climate change cobenefits of dietary change’, Proceedings of the National Academy of Sciences, 113(15), pp. 4146–4151. Available at: https://doi.org/10.1073/pnas.1523119113
12. Springmann, M. et al. (2018) ‘Options for keeping the food system within environmental limits’, Nature, 562(7728), pp. 519–525. Available at: https://doi.org/10.1038/s41586-018-0594-0
13. Springmann, M. et al. (2020) ‘The healthiness and sustainability of national and global food based dietary guidelines: modelling study’, BMJ, 370, p. m2322. Available at: https://doi.org/10.1136/bmj.m2322
14. UNICEF (1989) Convention on the Rights of the Child. Available at: https://www.unicef.org/child-rights-convention/convention-text (Accessed: 21 November 2022)
15. U.S. Department of Agriculture and U.S. Department of Health and Human Services (2010) ‘Dietary Guidelines for Americans 2010’. Available at: https://health.gov/our-work/nutrition-physical-activity/dietary-guidelines/previous-dietary-guidelines/2010
16. U.S. Department of Agriculture and U.S. Department of Health and Human Services (2020) ‘Dietary Guidelines for Americans, 2020-2025, 9th edition’. Available at: https://www.dietaryguidelines.gov/resources/consumer-resources
17. U.S. Department of Health and Human Services and U.S. Department of Agriculture (2005) ‘Dietary Guidelines for Americans 2005’. Available at: https://health.gov/sites/default/files/2020-01/DGA2005.pdf
18. U.S. Department of Health and Human Services and U.S. Department of Agriculture (2015) ‘Dietary Guidelines for Americans 2015-2020, 8th edition’. Available at: Available at http://health.gov/dietaryguidelines/2015/guidelines/
19. WHO (2018) Healthy diet. Fact Sheet no. 394, p. 6. Available at: https://www.who.int/publications/m/item/healthy-diet-factsheet394 (Accessed: 20 October 2020)
20. Willett, W. et al. (2019) ‘Food in the Anthropocene: the EAT–Lancet Commission on healthy diets from sustainable food systems’, The Lancet, 393(10170), pp. 447–492. Available at: https://doi.org/10.1016/S0140-6736(18)31788-4

Πηγή κύριας εικόνας: Victoria Akvarel | Pexels.